Iankim keŋ kʋ'ʋlʋmin la

Economic community of West Africa States (ECOWAS)

Di yinɛ Wikipiidia
Economic community of West Africa States (ECOWAS)
Regional Economic Communities, intergovernmental organization
Inception28 Sigsaa/Nwadisayuobʋ 1975 Dɛmisim gbɛlima
Official nameEconomic Community of West African States, Communauté économique des États de l’Afrique de l’Ouest, Comunidade Económica dos Estados da África Ocidental Dɛmisim gbɛlima
Native labelWestafrikanische Wirtschaftsgemeinschaft Dɛmisim gbɛlima
Field of workeconomic integration, military policy Dɛmisim gbɛlima
ChairpersonBola Tinubu Dɛmisim gbɛlima
General secretaryOmar Touray Dɛmisim gbɛlima
Official languageFrench, English, Portuguese Dɛmisim gbɛlima
Located in the administrative territorial entityWest Africa Dɛmisim gbɛlima
Partnership withInternational Fund for Agricultural Development Dɛmisim gbɛlima
Headquarters locationAbuja Dɛmisim gbɛlima
Official websitehttp://www.ecowas.int Dɛmisim gbɛlima
Official observer status in organizationUnited Nations General Assembly, International Organization for Migration Dɛmisim gbɛlima

Economic community of West Africa States (ECOWAS) kanɛ ka ti mɛn mi’ bɛɛ buon ye CEDEAO bɛ French nɛ Portugueespian’adin  anɛ la’asug kanɛ ka sʋ’ʋllim nam kɔn’ɔb-kɔn’ɔb piiga nɛ ayi gɔmminam banɛ zi’e  tis pɔlitis nɛ economic yɛla la la’as taaba  zi’el ka di bɛ West Africa nwa sʋ’ʋlim. ECOWAS tuongatib kuda nɛ pa’ala la, wʋsa ya’a la’as taaba, ba kanl anɛ wʋʋ million pisnu nɛ yinne ka ECOWAS mɛ mɔr nidib ka ba kanl aan wʋʋ miliyɔn kɔbis naasi nɛ pis nɛ anaasi ka pa’ada bɛ.[1]

Yɛlkpan’ kanɛ yɛla ka temis pii ne ayi bama da la’asi z’el ECOWAS Union la, anɛ ye di sʋ’ʋŋ ka ba nya’aŋidi la’asid taaba gban’ad  banɛ na niŋ si’em nya’aŋɛ zanli ba mɛŋ ka paamid sʋŋir yit taaba san’an ka di sʋ’ʋŋidi  ba nidibi ba sʋ’ʋlim naming, wʋʋ ban na mɔr da’a tita’ar kanɛ ba sʋ’ʋlim nam la wʋsa na nya’aŋidi  la’asidi kpimisid, ka mɛ’gʋ’ʋd economy nɛ ba kpimisʋg nam pʋʋgʋn.  Ba pʋntɛn’ɛr kanɛ mɛ da lɛn paas anɛ ye ba ya’a la’as di na sʋ’ʋŋ ka ba tiaki ba nidib la bɛlisim ka mɛ na sʋ’ʋŋ ka ba Economy nɔbig. [2] Wa’adis Anu la dabis pis nɛ anii, yuum tusir nɛ kɔbis wai nɛ pisyɔpɔi nɛ anu la ni ka ba da zi’el la’asʋg nwa nɛ zabina banɛ pa’an nɔɔryinɛ, ka Union nwa yɛlkpan da anɛ ye di la’as temis pii nɛ ayi la ka ba kpimis taaba nɔbig. Ba da lɛn lɛbigi ba gban’ar la, ka ba wʋsa da len siaki di, ka tik nʋ’ʋsi wa’adis ayuopɔi la dabis pis nɛ anaasi, yʋʋm tʋsir nɛ kɔbis wai nɛ piswai nɛ atan la ni, bɛ Cotonou, dinɛ aan Benin tempʋʋg tita’ar la.[3]

ECOWAS’s zi’elis kanɛ da yi yiiga na, da anɛ ye ba nyɛm taaba ka ba aan yinne, ka mɔr nɔŋilim nɛ nimbaaanlzɔɔr tis taaba, ka an banɛ na nya’aŋɛ maal si’el nami ba mɛŋ, ka mɔri alasi tʋm sig, nɛ nɔɔryine ka siakidi gban’ar  sum nam ka daauŋ kae, ka zi’en din na niŋ sʋŋ ka sieba kʋ nɔki saalib vʋm ka di lieb zaalim. Ba bɔɔdim lɛm amnɛ ye ba siak ka dɔlisidi ba  tɛɛns wadanami gaansidi ba tuongatib.( leadership by election)[4]

Bʋn yinne kanɛ aan nyain bɛ ECOWAS’s la’asugʋn nɛ ba gban’asa namin la anɛ ye ba gban’ar yinne anɛ ye, suor bɛ ka ba tɛɛns la nidib na nya’aŋɛ keŋ tɛɛns banɛ wʋsa ka bɔɔd, maan zud nɛ ba taab ka gban’e gban’asanam, nɛ’ɛŋɛ anɛ dinɛ ka ba da nami di bɛnɛ yuum tusa ayi nɛ piiga nɛ awai la ni ka di na bɛ ala keŋ paae yuum tusa ayi nɛ piis nɛ awai la ni. Suori kaŋa basib la anɛ ye di kɛ ka ECOWAS sʋ’ʋlim dim nya’aŋɛ ken taaba tɛɛns ka gba’ar bɛɛ daauŋ kʋ bɛ tis ba.[5] Nɛ’ɛŋɛ anɛ dinɛ ka ba gɔs ye di na sʋŋi dʋ’ʋs ka kpɛmis ti zin’ins nam la wʋʋ ti tourist industry nam la.[6]

ECOWAS’s tʋm kpɛŋ yinne mɛ anɛ ye di gɔsidi a zin’inbaanlim yɛla ECOWAS sʋ’ʋlim wʋsa ni.

[dɛmisim gbɛlima | dɛmisimi din yi zin'isiana]

Yuuma tusa ayi nɛ pis nɛTɛɛns banɛ bɛ ECOWAS Pʋʋgʋn ana’asi la nii, tɛɛns wʋʋ Niger, Burkina Faso nɛ Mali banɛ ka ba gɔmmina tuongatib aan soogianam, ka ti buonnɛ ba nasaalin ye military, da la’as taaba ka ye ban yisi ba mɛŋ m yi dinɛ anɛ ECOWAS pʋʋgun, ka di dɔlisnɛ ban da ye fsoogianam  nwa  pʋ dɔlisid suor kanɛ nar lieb gɔmmina na’am la zug. [7] [8]Ba yib la da sin’g tʋʋma nɛ, yʋʋmpal nwadig la dabis pis nɛ awai daar yʋʋm tʋsa ayi nɛ pis nɛ anu la ni. Teŋs bama atan nwa mɛ keŋ la’as taaba lieb yinne dinɛ bɛ di kɔn’ɔ nɛ ECOWAS[9].

Nannanna ECOWAS anɛ sʋ’ʋlim pii nɛ ayi din, teŋ bama ani, temis anu pian’andɛ French, ka temis anu mɛ pian’ad English ka ayi banɛ kpɛlim la pian’ad Portugees. Sʋ’ʋlim banɛ wʋsa la’asid nɛ ECOWAS la, anɛ banɛ da la’as pin’ilugʋn sa, zi’el di, sigsaa nwadig la, yʋʋm tʋsir nɛ kɔbis nwai nɛ pisyɔbɔi nɛ anu saŋa sa. Cape verde ma’aa da la’as nɛ ba yʋʋm tʋsir  nɛ kɔbis wai nɛ piyuobɔi nɛ ayuopɔi la ni. [10] 

Morocco da yi Fʋlʋnfʋk wadigin la, dinɛ aan bʋrinya nyaŋ wadis ayi la ni, yʋʋm tʋsa ayi nɛ piini ayɔpɔi  la ni na, nɛ gbaʋŋo ka ye ba tis suor ka O pa’as ECOWAS. ECOWAS tuongatib da tik nʋ’ʋg tis gbaʋg la, yʋʋm kanɛ nɔɔ,sigir wadigin la. Din nyaŋ la, dabeim da kpɛn ECOWAS tuongatib ye ba ya’a bas suor ka Morocco kpɛn na, Morocco na faan ba da’ la, ka da’ la na pɛɛl nɛ ba la’ad ma’aa.

Temis  banɛ yisi ba mɛŋ yi ECOWAS pʋʋgin bɛɛ banɛ ka ECOWAS yisi ba

[dɛmisim gbɛlima | dɛmisimi din yi zin'isiana]

Mauritania, teŋ kanɛ pian’adi Arabic la da anɛ teŋ kanɛ da bas ECOWAS zi’el  nam, yʋʋm tʋsir nɛ kɔbis wai nɛ pisyɔpɔi nɛ ayɔpɔi la ni, ka da yi dinɛ anɛ ECOWAS pʋʋgin, samanpiid wadig la ni, burinya wadig la, yʋʋm tʋsa ayi la ni. Mauritania da sɔb gbaʋŋ ye o kpɛn ECOWAS ya’as Mɔtʋal wadig kanɛ ka mɛ tʋn’e  yɛl ye burinya nyaŋ wadisanii la.

Mali anɛ teŋ yinne kanɛ da bɛ ECOWAS, ka ECOWAS da yis o, burinya nyaŋ wadis anu la ni, dinɛ aan sigsaa wadgin la, dabis pistan daar, yʋʋm tʋsayi nɛ pis nɛ yinne la ni ka di dɔlisinɛ soogianamɛ da du’oe faan gɔmmina na’am la zug. Guninea mɛ anɛ teŋ kanɛ ka ECOWAS da len kaadi ba yis ECOWAS pʋʋgin burinya nyaŋ wadisa awai kanɛ ka ti buon ye sɛnlʋg la, dabisa anii daar, bɛ yʋʋm tʋsayi nɛ yʋʋm pis nɛ yinne la ni mɛn ka din mɛ anɛ sooginam na’amɛ da gɔmmina na’am zug, tʋbtɛɛgir da bɛ tis teŋ bama ayi la, wadisa awai la dabis piiga nɛ ayoubʋ daar. Mali da gban’e ye ba yɔ ba titɔndis wʋsa  ka di aan ye ban mɛ maal si’eli la lɛbis ECOWAS gban’e ye ba kʋ nya’aŋɛ gaans ba gɔmmina tuongatib asɛ ba gʋr ti paae yʋʋma anaasi la zug. EWCOWAS mɛ da lɛn yis Burnkina Faso ECOWAS pʋʋgin, bʋrinya nyan wadig la dabis piis nɛ anii, yʋʋm tʋsa ayi nɛ pis nɛ ayi la ni ka di anɛ ye soogianamɛ faan gɔmmina na’am zanl la yɛla. ECOWAS mɛ da lɛn yis Niger ba sʋ’ʋlumin  ka din mɛ anɛ ba soogianam la da faan gɔmmina na’am, ECOWAS da vɔlisi ba ye ba ya’a pʋ bas ka Mohamed Bazoum lɛbi aan ba gomina, ba na kɛ ECOWAS fuudim la keŋ tɛɛgi ba tʋba kɛ yɛla kenna tis Niger teŋ dim. ECOWAS da lɛn yo titɔndis banɛ bɛ agɔl nɛ teŋin wusa din na niŋ si’em ka Niger na paam tʋtɛɛgir nɛ tɔɔg. Tɛɛns banɛ bɛ nɛ ECOWAS da pʋ lɛn mɔr si’el maan nɛ Niger nɛ o nidiba. Burinya nyaŋ wadis awai dabis pii nɛ ayɔbʋ daar, yʋʋm tʋsa ayi nɛ piis nɛ atan la nii, Niger, Mali nɛ Burnkina Faso fuudim la,da la’as taaba  buol ba mɛŋ ye Alliance of Sahel States ka aan AES giŋa la ye ba gʋ ECOWAS vɔlisi ba ye O fuudim kpɛn’  Niger teŋin di’e gɔmina na’am la lɛbis tis onɛ ka teŋ la dim daa gan la. Niger fuud kpɛɛm onɛ aan gomina la da yinna gbaʋg wɔk ye ECOWAS yis vɔlisʋg nɛ tubtɛɛgir kanɛ ka ba nɔk tis ba teŋ la. Burinya wadig la ni, yʋʋm tʋsa ayi nɛ piis nɛ ana’asi la ni, ECOWAS tuongatib da lɛn zin’in ka gban’ar ba naar gban’ar kati nwae Mali, Burnkina Faso nɛ Niger yis ba mɛŋ ka pʋ lɛn pa’as ECOWAS ka la’as taaba bɛ nɛ dinɛ anɛ AES. Bashiru Diomaye Faye onɛ aan Senegal dim gɔmina la da ye on nan kpɛlim pian’adi tis Mali, Niger Burnkina Faso fuudim la ye ba kpɛlim bɛ dinɛ anɛ ECOWAS Pʋʋgin, ka maaligim maal dinɛ ka ye AES La. ECOWAS tuongat onɛ ka o yʋ’ʋr buon ye Bola Tinubu da ye di an sida ye ECOWAS tuongatib gɔs din na niŋ si’em ka ba nya’aŋi mɔr sʋ’ʋlim atan bama lɛb ECOWAS na. Banɛ aan Foreign Ministers tisid Alliance of Sahel states la, da zin’in Burinya nyaŋ wadig la ni dabis piis nɛ ayuobʋ, yʋʋm tʋsa ayi nɛ piis nɛ atan la ni bɛ Ouagadougou nɛ pʋtɛn’ɛr ba na ti mɔr pian’ʋk nɛ ECOWAS. Foreign Ministers nwa da kʋs ya ye bɛog daarɛ ba na mɔr sɔns nɛ ECOWAS kati wae ba lɛbʋg na yɛla.

ECOWAS pin’ilnɛ nɛ French, British nɛ Portuguees banɛ da sɔ’e ti nɛ Liberia. Tinami da paami ti mɛŋi naae la, di da tɔi tis  Africa sʋ’ʋlim bɛdigʋ dim nɛ ban na nya’aŋɛ gɔs ka asʋ’ɔemɛŋ la tʋm ba sʋ’ʋlim namin. Sʋ’ʋlim nam  la bɛdigʋ da kʋ nya’aŋɛ maali ba mɛŋ yɛla ban gʋlʋmm nɛɛ, ka di a nar ye ba la’as taaba sʋŋ maal taaba yɛla di na niŋ si’em ka ba sʋ’oe ba mɛn din yɛla ka ECOWAS da nam ka nan kpɛlim bɛ.

Sʋ’ʋlim nam kɔn’ɔb-kɔn’ɔb nwa da la’as taaba nam ECOWAS nwa nɛ, sigsaa nwadig la dabis piis nɛ anii daar, yʋʋm tʋsir nɛ piis yɔpɔi nɛ anu. Din nyaŋ la, ba da lɛm zin’in tias zi’elis ECOWAS tʋm kpɛʋŋ ayinɛ anɛ di lɛn gɔsidi ti sʋ’ʋlim nam tuongatib ga’ansʋg yɛla. Dinɛ ka ti buon ye election. ECOWAS maal sʋŋɛ mɔr zin’inbaanlim ken Ivory Cost 2013, Liberia 2003, Guinea-Bissau,2012, Mali 2013, Gambia 2017 nɛ Guinea-bissau ya’as 2022. ECOWAS pin’il sa o tʋm azin’in baanlim yɛla wʋʋ piiga nɛ yinne. ECOWAS sʋ’ʋlim nam bɛdigʋ anɛ dinɛ ka fuudim mɔɔd ye ba aan gɔmina nam, amaa ECOWAS pin’il sa o mɔɔdnɛ din na niŋ si’em ka din nam bɔɔdi da na’amida.

Yʋʋm tʋsa ayi nɛ piis nɛ anaasi la ni, wadis ayɔbɔi la dabis ayʋobʋ daar la, Niger, Mali nɛ Burnkina Faso da tik nʋ’ʋg naal nɔɔr nam confederation.Confederation la yɛl kpan anɛ ba la’as taaba gʋ ba  mɛŋ yi ba dataas ni ka la’as taaba sʋŋka nya’aŋɛ maal dinɛ an ba temis nam bɔɔdim.

ECOWAS anɛ lʋga ayi gɔsid ECOWAS aanlisim yɛla. Di mɔri ECOWAS Commision nɛ ECOWAS Bank(EBID). ECOWAS mɛ lɛm mɔr ECOWAS Community Court o Justices, ECOWAS Community Parliament ,West Africa Health Organization(WAHO) ne Inter- Government Actions Group dinɛ gɔsid ligidi ne Terrorism yɛla. Bama mɛ anɛ tʋma banɛ ka ECOWAS tumi tisid ECOWAS Sʋ’ʋlim dim.

Community court of Justice

ECOWAS court la da nam, nɛ yʋʋma tʋsir nɛ kɔbis wai nɛ piiswai nɛ yinne la ni. Ka lɛ sin’ig tʋʋma sapal nwadig kanɛ paas piiga nɛ yiine burinya nyaŋ, daba anu daar, yʋʋm tʋsir nɛ kɔbis wai nɛ piiswai nɛ ayuobʋ.

Niŋwisigir  nɛ bʋʋdi di’ema

[dɛmisim gbɛlima | dɛmisimi din yi zin'isiana]

ECOWAS mɛ lɛm mɔr lʋgir kanɛ gɔsid niŋwisigir nɛ bʋudi di’ema nam yɛla, wʋʋ CEDEAO Bɛ niŋwisigir di’ema ni dinɛ da nam yʋum tʋsa ayi nɛ piiga nɛ ayi la ni. Ka lɛm mɔr Miss CEDEAO din gɔsid bʋ’asada nɛ dasam vɛnla yɛ bɛ ECOWAS sʋ’ʋlim naming la.

Na’akim nɛ pʋ’asada yɛla

ECOWAS mɛ lɛm mɔr lʋgir kanɛ gɔsid na’akim nɛ pʋ’asada bɛllisim yɛla, ba sakur yɛla, ba laafi bɛllim yɛla, ba tʋmma nam yɛla. SPAO kanɛ gɔsid na’akim nɛ pʋ’asada yɛla nyɛ ka baŋ ye, dinɛ an yɛla pakir paam tis na’akim nɛ pʋ’asada anɛ ye ba bɛdigʋ pʋ mɔr tʋuma, ba bɛdigʋ pʋ tʋn’e ken sakʋr banɛ bɔɔd si’em.

Temis ayʋobʋ bama,Gambia,Ghana, Guinea, Nigeria, Sierria Leone,Liberia nɛ Mauritnia anɛ sʋ’ʋlim nam banɛ bɛ ECOWAS pʋʋgin ka da mɔɔ ba la’asi di ligidi yinne.

ECOWAS da zi’el dinɛ ka ti buon ye, trans-ECOWAS project ,2007 ye di sʋŋi gɔs ti suoya nam yɛla

  1. "Members of the ECOWAS – Economic Community of West African States". Worlddata.info. Archived from the original on 16 December 2023. Retrieved 16 December 2023
  2. "Economic Community of West African States (ECOWAS)". United States Trade Representative. Archived from the original on 11 October 2023. Retrieved 12 October 2023
  3. "Economic Community of West African States (ECOWAS) | Britannica". www.britannica.com. 26 August 2024. Retrieved 5 September 2024.
  4. "Fundamental Principles". ECOWAS. Archived from the original on 31 October 2023. Retrieved 15 October 2023.
  5. Adepoju, A.; Boulton, A.; Levin, M. (September 2010). "Promoting Integration Through Mobility: Free Movement Under Ecowas". Refugee Survey Quarterly. 29 (3): 120–144. doi:10.1093/rsq/hdq032
  6. ECOWAS to promote regional development through tourism". Agence de Presse Africaine. 31 May 2019. ProQuest 2232643790.
  7. "Niger, Mali, Burkina Faso announce withdrawal from ECOWAS". Al Jazeera. 28 January 2024. Retrieved 5 July 2024
  8. "Mali, Guinea, Burkina Faso seek re-entry to regional blocs". Al Jazeera. Retrieved 5 July 2024
  9. "Military governments lead West African trio out of ECOWAS regional bloc". Al Jazeera. 29 January 2025. Retrieved 29 January 2025.
  10. Pazzanita, Anthony (2008). Historical Dictionary of Mauritania. Scarecrow Press. pp. 177–178. ISBN 978-0-8108-6265-4. Archived from the original on 30 January 2024. Retrieved 23 September 2015