Fʋ bɔɔdi taba bɛɛ laafi?

Fʋ bɔɔdi taba bɛɛ laafi anɛ gbauŋ kanɛ ka ba sɔb ye di pa'ali ti taba nuub nɛ laafi yɛla.

TABA NUUB SUOYA GU'UB.

*          Li anɛ ti tʋʋm ye ti gu' pu'asada nɛ na'akimmi yit suobanɛ dɔl la ni.

*          Gɔmma tʋʋma nɛ asʋ'ʋmmɛŋ tʋʋma dim na sʋŋi kad taba nuub ka li sie taba nuub ban'asi ti             sʋ'ʋlimin wʋʋ ban na sɔbidi ba tʋʋma zin'isin ye, "Da nut taba tʋʋma zin'isinɛɛ".

*          Gɔmma tʋʋma ni nɛ asʋ'ʋmmɛŋ tʋʋma dim na sʋŋi yis ligidi giligi pian' nɛɛs nidib nini taba nuub             bɛ'ɛd yɛla.

*          Lɔr nam nɔɔryinne la'asʋg sʋŋim kad taba nuubi ba lɔr nam pʋʋgin nɛ sitɛɛsin namin.

(i)         Banɛ sʋ'ʋe Hɔtɛɛl nam: diib nɛ daam kuosʋg zin'is bɔɔm zin'igi tis banɛ an tabnutib.

(ii)        Pa'annib basim taba nuub sakur dɔɔdin bɛɛ sakur paalʋ ni ka li da daam ban la'am bɛ nɛ sieba la   ka na kɛ ka sakur bibis zamis taba nuubɔ.

(iii)       Pa'annib banɛ bɛ sʋ'ʋlimin la kpɛ'ɛŋim pa'al sakur bibis nɛ teŋ la nidib taba nuub bɛ'ɛd nɛ li             san'auŋʋ na an si'em sɔ' na bɔɔd ye o kpɛn' li nuub.

(iv)       Ba'nam nɛ manam banɛ nut taba da zin' nut nɛ ba biisɛ. Ba mɛ da tʋmi ba yidim, li kas kas            anɛ ba biis ye ba keŋ da' taba bɛɛ la'aŋi tisi baa.

BAŊIM NWA'NAM YƐLA:

Yiiga sigaar dibir kanɛ ka fʋ nu la na kɛ ka fʋ nu babiga, li kas kas anɛ yiiga sigaar dibir la.

*          Sigaar dibkan wʋsa ka fʋ nuu, li siedi fʋ yʋma nɛ.

*          Nimbanɛ mɔr susʋnya ban'as ka nut taba na kpi tɔ' gaad banɛ mɔr susʋnya ban'as ka pʋ nuta.

FOTO

*          Taba nuub anɛ dɛŋ nɛ sapu'adi tisid ninsaal laafi.

*          Banɛ pʋ nut tabaa ka la'am gbɛɛnd nɛ banɛ nut taba mɛ vʋ'ʋsid nyɔ'ɔs la nɛ wʋʋ banɛ nut la nɛ.

*          Kpiisim sigaar bugum wʋsa ka nyaan lɔbigi li bas.

*          Fʋ ya'a kʋ nyaŋi bas taba nuubɔ, fʋn gu'usim ka da nuud taba nidib la'asʋginɛ.

*          Mit ka fʋ nyu'oe sigaari tis sɔ'. Yɛlim o sɔb sida ye fʋ kʋ nyaŋi nyu'oe sigaarɛ.

Dunia nwa nii taba nɛ vanyɔɔd nam kɛnɛ ka nidib namis pamm. Gaana kpɛla, nidib pamm sa kpɛn'ɛnɛ taba nuub. Li kas kas anɛ ti na'akim nɛ pu'asada la. Nɛ'ɛnam wʋsa pʋ malisa bɔzugɔ, a-pin'ili nu la pʋ tɔiya amaa li basib la tɔi. Dinzugɔ li anɛ yɛlkpan ye banɛ nut taba nɛ banɛ pʋ nut la baŋi li sʋm yɛla. Gbauŋ kaŋa ye li kɛnɛ ka banɛ pʋ nut taba la da li'el taba bɛɛ vanyɔɔd nuubɔ. Tabnuttib baŋimi taba bɛ'ɛd ninsaal bɛlliminɛ tisi ba mɛŋ nɛ ban la'am bɛ nɛ sieba la ka basi li.

TABA NUUB NƐ LAAFI

Taba nyɔ]s la mɔri yabid dinɛ ka na'asaanam buon ye TAR bɛɛ NIKOTIN dinɛ daamid ninsaal vʋ'ʋmsʋg. Tabnuttib laafi ɛɛnti daammɛ hali bam pin'in sansi'a nut taba la ka li yinɛ yɛlbanɛ dɔl la ni na:-

*          Tabnut ya'a zɔnɛ bɛɛ o tʋmmɛ tʋʋm kpi'eŋɔɔ, o pʋ ya'asid gɛɛnbɔ.

*          Taba nuub siedi niŋgbiŋ la paŋ ka li kʋ nyaŋi zab ban'asɛ.

*          Tabnuttib tita'am mɔri pʋʋg ban'as.

*          Pu'apʋʋg ya'a nut taba li kɛti ka biig la pʋ mɔr tɛbisimm ka an fiin ka lɛn ka' paŋa. Li tun'e kɛ ka biig la kpi ka ba nyaan du'a o gba. Taba nuub tun'e kɛ ka laafi yɛlsieba nwɛnɛ:-

(i)         Susʋnya nɛ ziim ban'as tun'e kɛ ka susʋnya la paam ban'as.

(ii)        Sɔnfulinfuud bɛɛ nɔŋgban bɛɛ zilim bɛɛ kʋkɔya ban'as gban'af.

(iii)       Kɔnsʋŋ lɛo-lɛo nɛ vʋ'ʋs kpi'euŋ nɛ kʋkɔya kʋdigir na bɛ.

(iv)       Niŋgbiŋ na kʋdig ka zug wiim pʋ ya'asidif gban'arɛ.

(v)        Di na kɛ ka fʋ nyina si' ka pʋ vɛnla.

(vi)       Fʋ na vʋ'ʋsid bɛ'ɛd bɛ'ɛdi.

TABA NUUB YƐLBƐ'ƐD SIEBA

*          Taba nuub ka'anɛ ban'as ma'aa nɛ amaa li lɛm mɔr yɛlsieba ya'as.

*          Tabnuttib san'amidi ba ligidi bɛdegʋ sigaar nɛ vanyɔɔd wʋʋ wii ni. Nɛ'ɛŋa siedi ligidi ban na da' diib nɛ biis sakur ligidi yɔɔb nɛ dinɛ nami bɛ. Taba nuub ban'as kɛti ka o sɔb kʋ tun'e tʋgis o sakur      kennɛ ka mɛ kʋ tun'e tʋm tutuaa nɛ.

*          Li kɛti ka zamisidib kʋ tun'e zamis sʋ'ʋŋaa ka tʋmtʋm mɛ kʋ tun'e tʋm tutuaa nɛ. Sigaar bugum    tun'e la'aŋ mɔɔg bɛɛ fuud nɛ dɔɔgin la'ad wʋsa.

FOTO

*          Taba ban'as tiim ligidi kpi'emmɛ ka li ti'ebʋg mɛ tɔi.

*          Paalʋ banɛ ka ba mɔri kuod taba la tun'e zaŋi kua bʋbʋʋdsʋmaa diis Gaana.

*          Biis ɛɛnti nut taba ka li yit nɛ bigisbɛ'ɛd dinɛ ka ba kpɛɛmnam nɛ pa'annib sieba nut taba la ni.

*          Taba nuub tun'e kɛ ka fʋ ti ba'asi nut tabbɛ'ɛd dinɛ yʋ'ʋri buon ye, "mariguana" ka lɛm buon ye,   "wii" bɛɛ hashish" la.

TABA NYƆ'ƆSI DAAMID BANƐ PƲ NUT LA SI'EM

Fʋ ya'a vʋ'ʋs taba nyɔ'ɔsi kpɛn'ɛsi fʋ pʋʋginɛɛ li daamidi fʋ laafi nɛ. Dinɛ kɛ ka li an ala la anɛ ye nyɔ'ɔs la bɛɛmmɛ bɛɛ li san'am pɛbisim dinɛ gilig onɛ nut taba la nɛ. Fʋ ya'a vʋ'ʋs pɛbisbama li pa'annɛ ye banɛ pʋ nut tabaa nɛ biis banɛ sɔnsid bɛɛ dɔl banɛ nut taba la kpɛn'ɛsidi ba mɛŋɛ yɛllin ka na paam sɔnfulinfuud ban'as nɛ ban'a banɛ dɔl nɛ taba nuub.

FƲ YA'A NUT TABA, FƲ NA NIŊ WALA BASI LI NUUBƆ?

*          Da kɛ ka sigagiŋ bɛɛ taba bɛ fʋ babaa.

*          Fʋ ya'am ya'a ti lɛbid sigaar nuubinɛɛ fʋn da'am agis bɛɛ tɔɔfii mu'a.

*          Da bɛ fʋ kɔn'ɔ, la'asimi fʋ taabin di'ema ni wʋʋ:- wari tɔɔnb bɛɛ ludu bɛɛ di'ema dinɛ bɛ.

*          Da dɔlli fʋ zua banɛ nut tabaa.

*          Yɛlimi fʋ mɛŋ ye fʋ yʋ'ʋn su'ad ligidi ka paamid nyɔɔd.