Na'asaabugum

electricity

dictionary page in Wikipedia

Subclass of	energy, energy source, physical phenomenon
Part of	electromagnetism
Facet of	electromagnetic interaction
Studied in	electrochemistry, electromagnetism
Time of discovery or invention	1821
Stack Exchange tag	https://physics.stackexchange.com/tags/electricity

Na'asaabugum an sʋ'ʋŋa, tʋmmi li nɛ ya'am.

1.     Na'asaabugum

Mpuaka yɛl o sid Akudbil ye o kpiisim bugum la. Ba nidib ayi la bɛnɛ bugur teŋkanɛ ka gɔmma mɔr bugum keŋ nannanna la. Akudbil daa mɔr sumalisim nɛ na'asaabugum la paae ba teŋin la, ka dinzug kɛnɛ ka o bɔɔd ye bugum la tʋm saŋa wʋsa. saŋa si'a bɛ ka di pʋ nar ye o la'aŋ bugum o dɔɔgʋn niŋtaŋa ka o zan'as ka la'aŋi li. Akudbil bu'os o pu'a ye, bɔ ka fʋ bɔɔd ye m kpiis na'asaabugum la? Man tɛn'ɛs ye ba mɔr bugum la na nɛ ye ti mɔri tʋm. Mpuaka lɛbis o ye "ɛɛn" ye ti mɔri tʋm saŋkanɛ ka ti bɔɔdi li ka ka'a saŋkanɛ ka ti pʋ bɔɔdi lii. Akudbil pʋ bɔɔd alaa, o baŋ ye o pu'a kennɛ ba winpʋ'ʋsdɔɔg pu'ab la'asʋg la. Saŋa wʋsa o ya'a keŋe ba pu'ab la'asʋg la, o kunnɛ na nɛ pʋtɛn'saamis. On daa keŋ yiigine lɛbna la, o daa ye sɔ kena pian'a tisi ba ye li anɛ tilas ye ba dʋg ku'om ka nyaan nuu li. Sansi'a la o daa ye sɔ' kena pian'a tisi ba daad yɛla nɛ pu'abi na sʋm ye ba nyu'oe saana si'em. Ka lɛn ye sɔ' kena pian'a tisi ba na'asaabugum yɛla. Ka Akudbil bu'os nid kaŋa aan anɔ'ɔnɛ kena yɛli ya ye ti da nyu'oe na'asaabugum saŋkanɛ ka ti bɔɔda?

Mpuaka kpɛn' dɔɔgʋne kpiis bugum la ka yɛl ye, ti na la'aŋ bugum la nɛ yʋ'ʋŋ ka ka'a niŋtaŋa. Hali li tɔi nɛ fʋn na lɛn bas bugum la ala. Ka Akudbil nyɔnnɛ yit ka ye pu'ab on de, man zi' dinɛ kɛ ka ban pʋtɛn'ɛr bee li kɔn nɛ tinam sansa wʋsa! Fʋ ya'a yɛl ye nwa' ban ye nwa'. Nannanna m gban'a di gbin dinɛ kɛ ka ba sieba di'ed----------- o da pʋ naae o pian'ad la ka kpɛn yi.

Bɔ ka fʋ na'asaabugum la yɔɔd dʋ wala? Di anɛ ligidtita'ar

2.Kpiisim bugum!

Winnig la daa nienɛ nyain ka Akudbil yi yiŋ. Di daa anɛ alasidaar ka onɛ o zua sieba pʋ keŋ tʋʋma lasidaarɛ. On daa ken la ka pian'ad o kɔn'kɔn ka zi' ye o tʋ'ʋsid sɔ'ɔ. on daa ʋk o zug la ka nyɛ o zua Ayaab. Akudbil yɛl ye, gɔsima, m kpɛn kennin nɛ fʋ yinnɛ la na. Nintaŋ la tʋl zina nɛ, dinzug ka m bɔɔdin ye ti keŋ nu daam, ka Ayaab yɛl ye mam pʋ bɔɔd daam nannannaa. Di anɛ lidigir bɔzugɔ, Ayaab nan zi' zan'as ye o kʋ yi nɛ Akudbili keŋ daam nuubɔ. Bɔɔ kɛ ka o zan'as zina? Si'eli maal bɛɛ? O gɔs Ayaab nindaa nyɛ ka o sʋnfu duoe. Ayaaba! bɔɔ maalɛ? sɔ'ɔ duoe fʋ sʋnf, yɛlim sida. Ka Ayaab yɛl o ye, kɛl nidib. Yɛlimim, Tinam bɛnɛ taaba teŋkaŋa ka li ka' zina, ti pʋ'ʋs sɔ' ye o mɔr na'asaabugum na tisitii? Ka Akʋdbil bu'os o ye wala, nimbanɛ la ka fʋ pian'ada? Ka na'asaabugum maal bɔ? Ka Ayaab yel o ye, kemna ka ti keŋ. M na yɛlif na'asaabugm dim la daamim si'em.

Akudbil daa mi' ye o zua la pʋn na siak on kaanb o ye ba kem nu daam la. O tʋba mɛ daa yɔ'ɔgnɛ gur ye o wʋm bugum tʋʋma dim la yɛl si'el la. Ba daa keŋnɛ danyir kanɛ kpi'e nɛ da' la ka daam kuoosʋg zin'ig la yɔ'ɔg ka pu'a bɛ ani kuosid daam nɛ li buudi wʋsa. Akudbil daa yɛl pu'a la ye, "Tisime ti kɔliba ayi'" Ka pu'a la bu'osi ba ye bɔ kɔliba ayi'i? "Fʋ zi' tiname an siebaa? ka pu'a la ye awooo! man tamnɛ ye ya liebnɛ karimsaamnam dabisa nwa, ka la' Akudbil nɛ Ayaab. Yʋʋmbanɛ gaad la, nidib ayi' nwa da nuudi daam buudi wʋsa din ka ba paam, Ayaab on da kʋʋnnɛ. Akudbil daa duoe daaryinne yɛl nimbanɛ bɛɛ ba teŋin la ye on yʋ'ʋn liebnɛ karimsaam. O daa ken karindɔɔgin ka pʋ lɛn nuud dankpi'emaa ka sɔ' mɛ daa zi' din niŋ si'em ka Akudbil nyaŋe tiak o zua Ayaab pʋtɛn'ɛr ka o nyaŋe kpɛn' pʋ'ʋsim la. Din yi sankan la, zuanam ayi' nwa pʋ lɛn nu si'eli gaad damimala dinɛ pu bugid la.

Na'asaabugum an sʋ'ʋŋa, tʋmmi li nɛ ya'am

Pu'a la daa mɔr damimala kɔliba ayi'i keŋ tis Akudbil nɛ o zua Ayaab. Akudbil yʋ'ʋn daa yɛl ye nannanna yɛlim bugum tʋmtʋmnib la maal si'el; ba maal bɔ? Ka Ayaab yʋ'ʋn pin'ili yɛt ye, man bɛnɛ yin bɛoga ka sɔ' yi bugum tʋʋma zin'igin la mɔr gbaumbil dinɛ buon ye na'asaabugum gbauŋ la kena. O daa anɛ dau, ka yɛlim ye fʋ na'asaabugum samme nwana. Ka m bu'os o ye bɔɔ nwaa? Di kiibʋgʋ nwa ka sɔ yi na'asaabugum tʋʋma zin'igin la kɛɛn o yin na bam mɔri li kɛn Bʋgʋr na daare. Bugum tʋʋma zin'ig la bɛnɛ tentita'ar dinɛ kpi'e Bʋgʋr la, ka dau kanɛ yi ani kena la yɛl ye fʋn ye fʋ yɔ si'em nwa. O ye nwadig wʋsa, ti na mɔr gbauŋkaŋa buudi na dinɛ bigisid fʋn na yɔ si'em. Ayaab daa gu'ue pian'ad ka bu'oe daam paas, ka bu'os Akudbil ye ban daa mɔr bugum la kɛn teŋa la na ba daa yɛli ti si'elaa? Akudbil daa lidig nɛ o zua la bu'os bu'os si'a la. Di anɛ sida ye bugum tʋʋma dim la daa la'as teŋ la nidib wʋsa, hali ka kpɛn' yaanɛ tu'asid nidib na'asaabugum la ka ba mɔr teŋin la na yɛla an si'em. Akudbil daa bu'os o ye, fʋ daa kae daakanɛ ka ba pian' bugum la yɔɔb yɛla laa? M daa bɛ sʋ'ʋŋa, amaa nɛ man zin' nwa m daa zi' ye ba yɛl ye ti yɔ ligidi ka li paae anwa. Fʋ mi' ligidi la nɔɔre an si'em bɛ gbauŋin laa? ka Akudbil lɛbis ye, m zi'. Ka Ayaab yɛl o ye ligidgbalauŋ, ligidgbalauŋ yei! kem gɔs ligidkanɛ ka bugum dim la mɔr na la. Man nam pʋ nyaŋe yɔ banɛ kua m kawɛna pɔɔg la, ala zugɔ, ba da pian'ad mam bugum yɔɔb yɛlaa. Ninsieba daa kpɛn' daam zin'in la na ye ba da' daam mɛn, ka pu'a la pin'ili nwɛ'ɛd tep ka li yit nyain. Ayaab nɛ Akudbili daa bɛ pian'adin la, ka nimbanɛ yuolim kpɛn' na ye ba da' daam la duoe pin'ili wa'adi dɔl tep la nwɛ'ɛd la. Ba daa wa' nɛ hali yuug ka Akudbil nɛ Ayaab ti basi ba pian'ad la ka gɔti ba. Yʋʋma la daa gu'oe vuguri ka dau yinne tans pu'a la ye, nwɛ'ɛm yʋʋma la, nwɛ'ɛm yʋʋma la ka li anɛ ti saŋa ye ti wa'.  Pu'a la bɛ ani ye o lɛn nwɛ' tep la ka dau la yɛl ye ti pʋ'ʋs Wina'am nɛ on kɛ ka na'asaabugum paae teŋa la na. Ti pʋ lɛn da'ad batiri kpɛn'ɛsid tepnamɛ nwɛn'ɛda. Ye di anɛ sansa ye ti wa' ka maligin wa'. On yɛl ala naae la ka tep la pin'il nwɛ'ɛb ka o lɛn pin'il wa'ab ya'as.

Dau la zin'in ye o nu daam la ka Akudbil bu'os o ye, "M wʋm ka fʋ pian'ad na'asaabugum la yɛla" ka o lɛbis o ye, Ɛɛn,ɛɛn. Ka Akudbil bu'os o ye ba kpɛn'ɛs bugum la fʋ yinnɛɛ? Ka o ye ɛɛn, ba ya'a pʋ mɔr bugum la paae man yinnɛ, yaanɛ ka ba na mɔri keŋɛ? Fʋ zi' ye man tun'oe aan Asambʋlman ka li ya'a ka' ye teŋa nidib la wʋsa tɛn'ɛs ye man anɛ gɛɛŋ laa?  Ka Ayaab bu'os o ye alaa fʋ mɔr na'asaabugum la fʋ yinnɛ? ka o ye ɛɛn. Ka Ayaab lɛn bu'os o ye, ba yɛlif fʋn na yɔ si'em gbauŋʋn laa? Tɔ'ɔtɔ ka dau la nindaa pin'ili san'am ka o ye ɛɛn, bugum la tʋʋma dim sa kɛɛn m yin na tisim gbauŋ. On ʋk daam la nɛ gilaas kɔp la tu'ae o nɔɔrin la ka lɛn lɛbisi li sun'ul teebul la zug ka yɛl ye, na'asaabugum la an sʋ'ʋm amaa li ligidii kpi'em hali. Ka nimbanɛ bɛ dɔɔgʋn la pin'ili la'ad.

Nannanna, nidib nyaŋe mɔr na'asaabugum la nɛɛmid ki manɛka kaŋa ni.

Ayaab daa yɛl ye man tɛn'ɛs ye li anɛ manɛ m kɔn'ɔkɔn, man daa di'e ba gbauŋkanɛ bigisid man na yɔ si'em la, ligidi la zu'oe nɛ galis. Ti na niŋ wala ka da yɔɔd ligidi bɛdegʋ tisid bugum tʋʋma dim la? On bu'os bu'osʋg la naae la ka bugum kpɛn kpiis ka tep la pa'a nwɛ'ɛd la mɛ gu'oe nwɛnɛ bugum tʋʋma dim la gban'ae nɛ ye ba maal ala. Pu'a kanɛ kuosid daam la daa kaas kuŋ ye, ɛhɛɛn, mam pʋ bɔɔd si'eli nwa, man kulim pʋ bɔɔd si'eli nwa, M kulin pʋ bɔɔd nwa'a. Ba ya'an sa maal anwa su'os. sansa kanɛ ka da'adib kpɛn'ɛd na la ka ba kpiisid na'asaabugum la. Ayaab onɛ Akudbil daa gban'ae ye ba yim daam dɔɔgʋn la ka sɔns bugum la yɛla naae ka nyaan kul.

Fʋ ya'a yɔɔ fʋ bugum ligidi tɔ'ɔtɔ, ba kʋ kɛnsigi fʋ bugum nwiig la.

3. Na'asaabugum Nwiigi Na Si'is Sɔ'

Kuŋ kanɛ daa kaas yikanɛ kpi'e nɛ bʋgʋr kɔldaug la daa lalignɛ ka fʋ ya'a pʋn bɛ lallisa fʋ na wʋmi li. Li nwɛnɛ yɛltita'asi'a maal yin la ka pu'ab daae kʋʋr ka tansid ka kum nintɔn'ɔm ka buon Wina'am ye o sʋŋimi ba. Akudbil nɛ o pu'a Mpuaka nɛ ba biis daa bɛnɛ yin ka wʋm kuŋ la dʋ agɔla. Akudbil ye bɔɔ maalɛ? ka yi yiŋ tɔ'ɔtɔ, ka o pu'a Mpuaka dɔl o nya'aŋ. Akudbil daa gɔs o tuonɛ nyɛ ka sɔ zɔti kpa'ad o yin na. O gɔsi nyɛ ka di anɛ o zua Ayaab biribiŋ, ka Akudbil bu'os o ye bɔɔ maal ka sɔ wʋsa kaasid ka tansida? si'eli maalɛɛ? Biribiŋ la daa pʋ tun'oe vʋ'ʋsida bɔzugɔ o daa zɔnɛ hali. Biig la yɛl ye m saammɛ buonif mam pitʋ la kpiib. Akudbil daa pʋ lɛn san'am saŋaa, ka yii kpɛn zɔt. O ianki dɔl za'anɔbili kpɛn' ka o nini bun kanɛ ka'asum. Ayaab biribiŋ onɛ pɛ'ɛs ayi' la daa dig zak tɛnsʋk, o daa pʋn dignɛ o saam Ayaab nu'usini nwɛn o pʋn kpinɛ sa. Akudbil daa bu'os ye m zua bɔɔ maalɛ? ka ʋk biribiŋ la agɔl. Bɔɔ maal o, Ayaab daa fabil ye biisa na kʋʋm. Man yɛli ba ye ba da di'em nɛ na'asaabugum la, gɔsim kuusa kanɛ bɛ kpɛ' sa la, ka tiesi pa'al kuusa kanɛ fir bugum nwiis bʋmbɔkʋn la. Biig la pa'a di'emɛ nɛ na'asaabugum la. Akudbil daa tɛn'ɛs tɔ'ɔtɔ ka ye, ti na niŋ wala? ti na nyaŋe maal si'elaa? O daa mi' ye dinɛ bɛ anɛ ba mɔr o zɔɔ keŋ sibiti ni amaa sibiti kanɛ kpi'e nɛ bʋgʋr anɛ mɛɛl pii-nɛ-yi' sa. Akudbil yɛl ye "tɔ'ɔtɔ" kɛl ka ti mɔr biig la keŋ sibiti!. Sɔ'ɔ daa nam pʋ bu'os ye ka ti na niŋ wala ka mɔr o keŋ sibiti la, ka Akudbil pʋn dɛŋi zɔti kpa'ad lɔr sitɛɛsin ka buk biig la o tida ni.

Lɔr daa bɛ ani ka nidib nan kpɛn'ɛd, ka Akudbil bɛlim ye, faanm, biig la bɛn'ɛdnɛ, fʋ na nyaŋi due nannanna ka ti mɔr o keŋ sibiti nii? Dɔriba la daa pʋ Bɔɔd Akudbili mukud o si'em la, amaa on daa wʋm ye na'asaabugum paŋe nwɛ' biig la ka ye "aatɔ" kɛl ka ti keŋ nannanna. On wʋsa ti'eb kpɛn'ɛm ka ti keŋ. Ba daa paae ka nidib bɛdegʋ pʋ bɛ sibiti la ni gur ye ba nyɛ dɔgta. Akudbili daa zi Ayaab biig la kpa' dɔgta la tʋʋma dɔɔgʋn la. Ninsieba daa mɔɔd ye ba gu'u o amaa ban nyɛ ka li nwɛnɛ biig la kpinɛ la ka tis o suor ka o gaad. Akudbil daa kpɛn' dɔgta la ni tɔ'ɔtɔ ka Ayaab dɔl gbin. Mpuaka nɛ Ayaab pu'a mɛ daa dɔlli keŋ sibiti la ni amaa ban daa kpɛlim yiŋ nɛ banɛ bɔɔd ye ba nyɛ dɔgta la. Ban daa gu'usid la ka Mpuaka yɛl Ayaab pu'a ye ba sɔsim Wina'am. Ba daa duoe kaae sibiti la dɔɔg nya'aŋe zi'en zaŋguom nya'aŋe sɔsid Wina'am. Mpuaka daa anɛ Bʋgʋr karimdɔɔg pu'ab la'asʋg la tuongat yinne. O niŋ yadda ye fʋ ya'a bɛ yɛlin ka buol Wina'am o na sʋŋif. Ayaab pu'a on daa kaasidnɛ ka bi'esid dinɛ na maal o buribiŋ kanɛ paasid ayi' la, amaa o mɛ daa pʋ'ʋs ye Wina'am sʋŋim o.

Yiiga, dɔgta la pʋtɛn'ɛr daa yutim nɛ ka o tɛn'ɛs ye onɛ dɔl la anɛ pu'a, amaa o daa nyɛ dap ayi' banɛ kpɛn' na nɛ biig kanɛ ka bugum paŋ nwɛ' la. O daa gban'ae o mɛŋ baanlim, bɔzugɔ ba zamisi ba ka ba mi' ye yɛl di'igir ya'a paae sɔ' ka o bɛ yɛllinɛɛ, yiiga bun anɛ fʋ gban'ae fʋ mɛŋ baanlim. Fʋ ya'a an baanlim fʋ na tɛn'ɛs sʋ'ʋŋa ka baŋ fʋn na tum si'el. Dɔgta la mi' on tʋm si'el, yiiga o daa si'is o nu'ug nɛ o nyɔ'ɔg ka nyɛ ka o nan vʋ'ʋsid amaa o vʋ'ʋsim la daa pʋ mɔr paŋa. Dɔgta la yɛl ye digilim o kpɛla gadʋg la zug, ka Akudbil ʋk o niŋ gadbil kanɛ bɛ dɔgta dɔɔgʋn la. Dɔgta la daa buol nɛɛs ka o kpɛn' na ka o yɛl Akudbil nɛ Ayaab ye ba yim yiŋ la. Ba daa yi ka zi' bundɛnɛ na lɛdigi maal biig la. Dɔgta la daa lɛn yina buoli ba, ka Ayaab tɛn'ɛs ye biig la ya'a kpinɛ, amaa o pʋ kpii. Ba daa nyɛ on vʋ'ʋsid la'am nɛ o nini daa pʋ lak la. Ka dɔgta la yɛli ba ye asɛɛ ti digil o sibiti ni kpɛla, ka ti bɔɔdi ye ti gɔs o sʋ'ʋŋa.

Da da' bugum tʋʋma ni dim la.

Biig la daa kpɛlim sibiti la ni daba ayɔpɔi ka ba nyaan yis o. Dakanɛ ka Ayaab onɛ o pu'a daa mɔri ba biig la lɛb Bʋgʋr la na, teŋ la nidib wʋsa daa mɔr sumalisim. Ba sieba daa pʋ'ʋs Wina'am nɛ on ti'ebi ba biig la, ka Akudbil onɛ o pu'a daa mɔr sumalisim nɛ ba zua la biig la lɛbi vʋe la. Amaa Bʋgʋr wʋsa tempʋbɛda nɛ tenkpɛmis nɛ banɛ kpi'e nɛ ba la pʋ tamid dinɛ daa maal Ayaab biribiŋ la. Ba daa gu'usidi ba mɛŋ nɛ na'asaabugum la. Na'ab daa la'as biis saamnam nɛ manam wʋsa ka kaanb so ka o yi na'asaabugum tʋʋma zin'igin la kena tu'asi tisi ba ban na gu'usi ba mɛŋ nɛ na'asaabugum la si'em.

4. Tʋm nɛ na'asaabugum paŋ

Na'ab daa pʋ'ʋs nidib la yiiga nɛ ba ken ken, ka yɛl ye ti pʋ'ʋs Wina'am yiiga nɛ on faaen ti ba'abiig Ayaab biig la. Ti kɛl ka dinɛ daa maal biig la tiendi ti ye na'asaabugum tun'oe an yɛlli tisi ti. Dina zug ka m buol na'asaabugum tʋmtʋm kpɛɛnm yinne ye kena pa'ali ti tiname na niŋ gu' si'em dinɛ daa maal la ka di da lɛm maalɛ. Dau kanɛ yi bugum tʋʋma zin'igin na la daa duoe pin'il pian'ad, ka ye man yʋ'ʋri an Atʋbig. Ka ye, di niŋim sumalisim nɛ na'abi buolim ye m kena pian' tisi ya yaname na tʋm si'em nɛ na'asaabugum la. Ka yis gbauŋ tita'ar o kɔlʋgʋne bigis nidib la. Fotonam bɛdegʋ daa bɛ gbauŋʋn la bigisid bugum na tun'oe zi yɛlbɛ'ɛsieba kena. O daa yɛli ba ye, gɔsimi foto kaŋa, ka bigis foto ka biig nɔk kunt diisuŋe si'isid bugum la nwwisi keŋ kpɛn' yɔk si'a ni la. Li anɛ yɛl nɛ fʋn na nɔk kunti si'isid bugum nwiis bɔzugɔ, li tun'oe dɔlis kuntin la paae fʋ ni gu' ka fʋ ziim nɛ ku'om pʋ lɛn tʋmma.

Ti ye ti kɛnsigi fʋ na'asaabugum nwiig la nɛ, bɔzugɔ fʋ pʋ yɔɔ.

Atʋbʋg daa gɔs nidib la zu'oe si'em la ka yɛl ye ti sid pʋ'ʋs Wina'am nɛ on faaen biig kanɛ ka bugum la daa daam o la, bɔzugɔ dinɛ daa niŋ la tun'oe daa kʋ biig la. Ti daazi' dinɛ faaen biig la, amaa ti wʋm ye o daa pidnɛ rɔba ta'adbʋgʋsa la, din tun'oe daa faaen o. Bugum paŋ kʋ nyaŋe dɔlis rɔba nii, dinzugɔ li bɔɔd ye ti pit rɔba ta'ada ti ya'a tʋm nɛ bugum nwiis. Ayaab daa bɛ la'asʋgʋn la ka ʋk o nu'ugʋ bu'os ye, rɔba ta'ada ye di niŋ wala gu' ka bugum da paafɔ? Di sʋŋidnɛ bu'od bugum la paŋ ka di pʋ gu'udi li nyainɛ. Li an sʋm ye ti gu' sapu'ad wʋʋ ti ya'a pʋ mɔri ti nu'us bɛɛ nɔba si'isid bugum nwiis bugum la paŋe na dɔlisidi lii. Na'asaabugum paŋ pʋ tɔn'ɔn dɔl rɔbaa, dinɛ kɛ ka li na nyaŋe gu' ka bugum la paŋ kʋ daami fɔ. Daakan la Atʋbʋg daa pian' yuug hali, ka yɛli ba ye ba da tɔ'ɔŋid bugum nwiis bɛɛ kpɛn'ɛsid bugum la'adi ba mɛŋa. Ye ba iemmɛ onɛ di'e gbauŋ kanɛ bigis ye o mɔr suori na tʋm nɛ na'asaabugum. O yɛli ba ye ba da la'asid la'ad bɛdegʋ nwɛnɛ, "tep nɛ T.V. nɛ dɛki fir bugum nwiig yinne nii. Mpuaka daa bɛ ani ka yɛl ye, yɛlimi ti sidib la ka ba lamisid bugum la hali sansa kanɛ ka li bɔɔdim kae. Pu'a sieba sidib daa bɛ ani ka la'. Pu'ab la nyɔn ye dap la san'amidi bugum la daa kɛ ka Atʋbʋg pa'ali di gbin.

Atʋbʋg daa yɛl ye , Da tami ye ya ya'a tʋm nɛ bugum la bɛdegʋʋ nwadi ya'a kpii ya mɛ yɔɔdi bɛdegʋʋ. Saŋa kenna ka ti na mɔr mita (dine gɛligid fʋn nɛ bugum la si'em) sia buudi na ya'as nɛ lin wʋsa fʋ na da' la nɛ ka nyaan tʋm nɛ li. O daa yɛli ba ye, yanamɛ sadigim mɔr na'asaabugum la,ya na tun'oe pin'il tʋʋma nwɛnɛ, ki nɛɛr banɛka bɛɛ nyuuni tuob nɛ kpaam saamug banɛkanam nɛ tʋʋm kanɛ nar ye fʋ tɔ'ɔŋ nɛ bugum . O daa bas suor ye ba bu'os bu'osa ka Akudbil bu'os ye nimbanɛ ka ya tʋm ye ba karimi ti mitanam la an ninsʋmaa? ya pʋ tɛn'ɛsid ye ba tɔ'ɔn paasid ligidkanɛ ka ti yɔɔd nwadig nwadig laa? Atʋbʋg daa pian' bigisi ba ye ba kʋ nyaŋe tʋm ala, ban niŋid si'el anɛ ba karim (namba) la bɛɛ gʋlisʋg dine bɛ mita la pʋʋgin la baŋ fʋn nɔk bugum la tʋm si'em nwadig. Di naarinɛɛ, o daa kpɛmisi ba ye ba mɔɔm ka yɔɔdi ba bugum yɔɔd nwadig wʋsa ka li sʋŋ bugum tʋma dim la ka ba tisidi ba bugum sansa wʋsa. Akudbil daa lɛn sɔs suor ye o bu'os bu'osʋg yinne ya'as ye, bɔɔ kɛ ka ya ɛɛn kpiisi ya bugum la sansi'a ka pʋ dɛŋi yɛl ka ti mi' ti'irɛ? Atʋbʋg daa la'anɛ ka nyaan gandig bu'osʋg la ye, man mi' ye nidib bɛdegʋ yɛt ala amaa ti pʋ kpiisid bugum la nɛ pɔn'ɔsim pɔn'ɔsim ka pʋ yɛli yaa. Sansi'a, li ɛɛn anɛ si'eli san'am bɛɛ si'eli gbirigi san'am tʋʋma zin'igin. Li ya'a kɛɛn ala na, ti na yɛli li nya'aŋ bʋndinɛ maal ka bugum la kpiis la. M mamisi nwɛnɛ daar yinne ka saa daa niid ka tiig luu diinl bugum nwiis la teŋa bɛɛ teŋ banɛ kpi'e la. O mɛ daa yɛli ba ninsi'eba zuud na'asaabugum la. Ayaab daa bu'os ye li na nyaŋe niŋa alaa? li ye li niŋ wala maalɛ? Ninsieba tɔ'ɔŋid bugum nwiisi kpɛn'ɛsidi ba yaan ka pʋ yɛli ti. Nwa' anɛ na'ayiigim nwɛnɛ fʋn na keŋ sɔ' pɔɔgʋne zu diib nɛ. Bugum tʋʋma zin'igin la anɛ ti pɔɔgʋ la, ka paŋ kanɛ dɔl nwiis la tʋm tʋʋma la aan ti pɔɔg la zʋʋd (diib). Sɔ' ya'a tɔ'ɔŋ bugum la paŋe keŋ o yin ka pʋ yɛli ti, o zuu li nɛ. Ti ya'a gban'ae sɔ ka o tʋm ala, ti na nɔk o sɔbi tis pʋlis. Ayaab daa yɛl ye "woo" nannanna ya mɔr pʋlis yɛla kpɛn'ɛs ani. O daa yɛl nwa' nɛ baanlim ka banɛ zi'i kpi'e nɛ o la ma'aa wʋm ka la'. Ban daa bɔɔd la'asʋg la naar la ka Atʋbʋg kpɛmisi ba ye ba kɛmi ba san'ana saŋa kanɛ ka ba mɛŋ gaŋ wʋʋ ba ya'a mɔr yɛl bɛɛ dauŋ nɛ ba bugum la. Na'ab la daa yʋ'ʋn pʋ'ʋs na'asaabugum tʋma ni dau la nɛ on kena tu'as nyain ka ba gban'ae li gbin la.

Di anɛ yɛl nɛ fʋn na di'emid nɛ na'asaabugum.

5. Mita la karuŋ

Daar yinne ka Akudbil yi samanine nyɛ ka sɔ' zi'e kpi'e o dala dinɛ bɛ o yituon ka saam ɛɛn zin' sɔnsid la, ani ka ba mɛ kpɛn'ɛs bugum mita la. Na'asaabugum la daa paae Bʋgʋr la ba daa bu'os Akudbil ye ba kpɛn'ɛs o bugum la mita yaane? ka o yɛli ba ye ba kpɛn'ɛsimi li o dala la ni. Akudbil n daa nyɛ dau la ka bu'os ye, anɔ'ɔn zi'e m dala la nii? Fʋ an anɔ'ɔnɛ?. Dau la daa pianknɛ kɔlbil o tida ni ka mɔr gbambibis bɛdegʋ ka sieba vɛɛsid o kɔlʋgʋn la. O daa zanl gbambil yinne o nu'ugʋn ka gɔsidi sɔbid dinɛ bɛ mita la ni. Akudbil daa keŋ o san'an ka bu'os o ye si'eli maal bugum la bɛɛ? ka dau la lɛbis ye ayei, man karimmɛ mita la. Akudbil daa gɔs dau la ka o karim mita la naae ka sɔbi niŋ gbauŋʋn la ka nɔk gbauŋ la tis o ka ye fʋ samme nwa nwadkanɛ gaad la, amaa man karim ka sɔb si'el zina la na la'asi ti an nwadkaŋa sam.

Di pʋ dɔl suor nɛ fʋn na tɔ'ɔŋ na'asaabugum keŋi fʋ yin ka pʋ dɛŋi yɛl na'asaabugum tʋʋma zin'igin la.

Akudbil bu'os o ye alaa bɛ gbauŋ kaŋa ni? ti ye ti yɔɔ ala? nwa' ka ti ye ti yɔɔ? ka gɔsi li sʋ'ʋŋa ka yɛl o ye , nan da yɛli ma ka m na karimi lii m mɛŋ. Akudbil da keŋɛ yʋ'ʋŋ sakur ka li mɔr o nyɛɛnsim nɛ on tun'oe karim sɔb nɛ gɛligir la. O daa mɔr sumalisim nɛ ban da yɛl ye ba bɔɔd banɛ bɔɔd yʋ'ʋŋ sakur ka o keŋ zamis la. Zamisʋg la da tɔi hali amaa o da mɔɔ zamisi baŋ ka yʋ'ʋn tɔn'ɔn karim la. O pu'a Mpuaka mɛ da la'as nɛ o sid la ka ba ken yʋ'ʋŋ sakur la, ka mɛ tun'oe karim. On daa nyaŋe baŋ o bugum samme an si'em la ka yʋ'ʋn nwɛ' kuŋʋ buon o pu'a, Mpuaka, Mpuaka, yim na gɔsɛ.  Mpuaka daa yina ka o ye, gɔsim dau la kena sɔb ye ti yɔ si'ela. Tiname tʋm nɛ bugum la paae ye ti yɔ nwa' wʋsa nwadkanɛ gaad laa? Ti nɔki li tʋm bɔ? nyu'oe bugum yʋ'ʋŋ bɛɛ nɛɛm la'ad bɛɛ kɛlis walis nɛ ow, bɔ ya'asɛ? Mpuaka daa nɔk sam gbauŋ la ka yɛl dau la ye, m pʋ'ʋsya, ti na mɔ ka yɔ. Dau la daa wa'ae la ka Akudbil ye, m zua, fʋ sid karim sɔb la mita la ni sʋ'ʋŋaa? fʋ pʋ paas sɔb la fʋ mɛŋaa? Ka dau la gi'e gɔs o ka la' ka kpɛn' yikanɛ tɔlis la.

Akudbil daa pʋ lɛn keŋ pɔɔgʋn la, o daa lɛbi kpɛn' zakin onɛ o pu'a ka ba maligin gɔs sam gbauŋ la tutua. Akudbil daa yɛl ye Mpuaka, sam la zu'onɛ hali. Ka Mpuaka yɛl o ye "aatɔ" m daa yɛlif din nar ye ti mɔr bugum tʋm si'em. Ba daa yɛli ti la'asʋgʋn la ye bugum nwɛnɛ karinzinɛ, fʋn tʋmnɛ karinzi si'em la, ala ka li naad. Amaa li pʋ nwɛnɛ karinzi ala saa, bɔzugɔ, li mɔr paŋ nɛ tʋʋma gat karinzi. Akudbil bu'os ye, ti na niŋ wala ka sam la zu'oe galis nwa? daasi'erɛ ti kʋ lɛn nɔk bugum la tʋm nɛ la'ad bɛdegʋʋ. Ka Mpuaka la' "ahaa" ka ye, m mɔr sumalisim nɛ fʋn yʋ'ʋn yɛt anwa la, man daa yɛtif ye fʋ da nyu'oe bugum sansa kanɛ pʋ nar la fʋ daa tɛn'ɛs ye m pian'ad la pʋ dɔl suorɛ. Nannanna, li ka'a sɔ' na yɛli ti ye tʋm nɛ na'asaabugum sʋ'ʋŋaa. Akudbil daa pʋ lɛn yɛl si'ela bɔzugɔ o daa baŋ ye o pu'a la mɔr sida. Ba bɔɔd na'asaabugum amaa li anɛ ye ba mɔri li sʋ'ʋŋa. On daa yila, ka Akaama mɛ yina nyɛ ka nidib pisi zin'i ba la'asʋg dɔtita'arin la. O pʋ ti'e ye o na nyɛ nidib bɛdegʋ anwa.

Nɛɛmim la'ad bɛdegʋ sansa yinne ka gu' bugum san'auŋ.

Ba yinɛ Bʋgʋr nwɛnɛ otʋmtʋm tiraan la yɛlin la. Akudbil nɛ Ayaab daa paas nimbanɛ yi teŋin la na, ka ba tuongat an Akudbil, onɛ kaanb nidib la wʋsa. Ban daa bɔɔd ye ba kena la, Akudbil daa la'asi nidib la sieba banɛ bɛ teŋin la yɛli ba ye, ti ya'a pʋ keŋ bugum tʋʋma zin'igin la nyɔli ba bugum ligidi la yɛllɛ, ba na si'idi ti saŋa wʋsa. Akaama anɛ ninsʋŋ. O daa kɛlig Ayaab nɛ nimbanɛ yi Bʋgʋr la mɔr kʋkɔsi'a kena la. Akaama daa pʋ'ʋsi ba kenken nɛ ban kɛn o tʋma ni na la. Yiiga, m na pʋ'ʋsi ya nɛ yaname kɛn m ɔfisin na la, yaname kiibi kɛɛn m ɔfisin na tiname mɔr bugum kɛɛn ya teŋin la na daari. Akaama daa tɛn'ɛs ye Bʋgʋr dim la kenɛ na ye ba pʋ'ʋs onɛ o tʋmtʋmtaaba la nɛ ban mɔr bugum la paae ba teŋin la. On daa zi' si'el anɛ ye nidib la sʋnf pɛlignɛ ba bugum yɔɔd la yɛla. Akudbili daa aan ba tuon sɔb, ka yɛl Akaama ye, ti kenɛ na ye ti yɛlif bugum la ka ya mɔri kɛɛn ti tenkpɛŋʋn na la.

6. Akaama kaar

Akaama daa bɛnɛ o ɔfisin ka o tʋmtʋm tiraan nwɛ' o kʋlʋŋ ka kpɛn' na yɛl o ye ninsieba bɛ yiŋ ka ye ba bɔɔd ye ba nyɛɛf tɔ'ɔtɔ. Ka Akaama bu'os o ye ba yi yaane na? Ka o lɛbis ye nwɛnɛ ba yinɛ Bʋgʋr na, teŋkanɛ ka ti kpɛn'ɛs na'asaabugum nwadig ma'aa nwa la. Ka Akaama bu'os o ye ba bɔɔd bɔ? Ka o tʋmtʋm tiraan la yɛl ye o pʋ baŋɛ, amaa nwɛnɛ ba pʋ mɔr sumalisim nɛ si'el yɛla nɛ. Akaama daa yina ka yɛl ye, ya mɔr sumalisim bugum la yɛla bɛɛ m ma' nɛ? Akudbil daa yɛl ka ba la', ye, ti mɔr sumalisim nɛ bugum la ka ka'a yaname kɛt ka ti yɔɔd si'em la. Yaname kɛt ka ti yɔɔd si'em la zu'oenɛ galis. Akaama daa ye o la'anɛ ka lɛn gban'a o mɛŋ. O daa buol o tʋmtʋm yinne la ye o kena paas o. On daa kena la, Akaama daa yɛl o ye, bʋnkʋt sieba nwa yi Bʋgʋr na, zin'ikanɛ ka ti nan mɔr bugum keŋ la. Ba nyɔnnɛ ye bugum la ligidi la zu'oenɛ galis, fʋn pian 'am tisi ba.

Kpɛɛnm la la'as teŋkpɛŋ la bʋnkʋti tu'as si'el wʋsa tisi ba.

O tʋmtʋm tiraan la daa pin'ili pʋ'ʋs bʋnkʋt la nɛ ban kena la, ka ye li an sʋm nɛ yaname kena ye ti la'asi tu'a li yɛla la. O yʋ'ʋn daa keŋ tuone yɛli ba din niŋ si'em ka bugum la paae tempʋʋsin nɛ tenkpɛmisine ti teŋgbauŋ nwa ni. Kpɛɛnm la yɛl ye ti tʋʋma la yɔɔdi ligidi bɛdegʋ nyaŋe kɛt ka bugum bɛ. Ti da'adnɛ masi bɛda ka ti'ebidi li, ka nɔ'ɔsid tʋmtʋmnib ka yɔɔdi ba, ka da'a dabɛda banɛ ka ti sɛɛd la nɛ bugum nwiwɔ'ɔma. Di anɛ sida ye ti pʋ kɛt ka teŋkpɛŋin dim la yɔɔd ka li paad din nari ba yɔ si'em la. Akaama mɛ paas o nɔɔr ye, yaname yɛt karinzi la, lin titnɛ bugum bil dɔɔg yinne ni, amaa na'asaabugum la titnɛ paŋ ka li ka'a bugum ma'anɛ. Paŋ kanɛ na bilig masin ka li zɔt. Kpɛɛnm la daa yɛl ye ban mɔr bugum la paae Bʋgʋr na la, o nyɛ banɛkanam bɛdegʋ, o mɛ nyɛ ka sɔ' mɔr masin kanɛ pigid suma la. Na'asaabugum la yɔ'ɔg tʋʋma tis na'akem bɛdegʋ banɛ bɛ Bʋgʋr la. On pʋdig na'akem nɛ tʋʋma la kɛ ka Akudbil tien o pitʋ biribiŋ onɛ pin'ili bigisid vidio bɛɛ sinii o yin la. O mɛŋ daa keŋ ani daar yʋ'ʋŋʋ yɔ ligidi ka kpɛn' gɔs. Ban daa yʋ'ʋn bɔɔd yiib la, Akudbil daa yɛl ye nannanna ti gban'ae li gbin bi'ela, amaa ya ya'a na nyaŋe bu'oe ligidi la bi'ela li na ma'ae ti sunf. Kpɛɛnm la daa yɛl ye ya tun'oe bu'oe yaname tʋm nɛ bugum la si'em la. Bʋnkʋt la bu'os ye, ti ye ti niŋ wala nyaŋɛ?

Kpiisim bugum la, fʋ ya'a pʋ bɔɔdi lii, la'asimi fʋ la'ad bɛdegʋ nɛɛm saŋa yinne. Kpiisimi fʋ walis bɛɛ masin wʋsa sɔ' ya'a pʋ mɔri li tʋmaa. Tɛnr ye fʋ yɔɔdi bugm la paŋ kanɛ ka fʋ nɔki tʋm la ka ka'a fʋn pʋ nɔki li tʋm si'ela. Ka Akudbil yɛl ye ti lɛm mɔri daauŋ yinne. K a Akaama bu'os ye bɔɔ la? Ka o yɛl ye, daakaŋa la li daa kpɛlim bi'ela ka m zua Ayaab biribiŋ kpi on daa di'emid nɛ na'asaabugum la. Ya bugum la paŋ ya'a zu'oe galisɛ, ya kʋ nyaŋe bu'oe li paŋ la bi'ela tisi tii? Akaama daa yɛl ye fʋ mɔr bʋʋd, na'asaabugum anɛ dinɛ sʋŋid ka mɛ lɛn an yɛl fʋ ya'a mɔri li di'emid. Da di'em nɛ na'asaabugum. Paŋ kanɛ yitti tisid bugum ka mɛ lɛn kɛt ka masinnam tʋm la tun'oe kʋʋf, fʋ ya'a di'em nɛ li. Ya ya'a lɛb yanam mɔɔm ka yɛli ya biis nɛ sɔ' wʋsa ye ba da di'em nɛ bugum. Akudbil daa lidig nɛ la'asʋg la naae ka Akaama kpɛn'ɛ o dɔɔgine mɔr piini yina tisi ba la. Di'emi nɛ' pʋdigi atan'-tan'. Ban daa yɔ'ɔg piini la ba daa nyɛ ka li anɛ bugum bɔlip sʋma, banɛ pʋ vɛ'ɛgid bugum la paŋe nwɛnɛ bɔlip bama la. Akudbil daa zi'en o taaba la zi'aa pʋ'ʋs Akaama nɛ piinkanɛ ka o tisi ba la.