Na’asi Tisib nɛ Bɛllim Sυŋ Yɛla

Na’asi Tisib nɛ Bɛllim Sυŋ Yɛla υŋ

Dinɛ yɛla ka ti sɔb gbaυŋ kaŋa la anɛ ye li sυŋ du’adib nɛ pa’anib ka ba nyaŋi baŋ wada banɛ nar ye ba dɔlisi sa’al bibaanlaalυg banɛ duod na la.

       Gbaυŋnwa pυ pa’an linɛ an na’asi tisib ma’aanɛ, li nɛɛsidnɛ pa’an nyɔɔg zɔɔb, ka nyɔɔg zɔɔbi mɛ sυŋid ka ninsaal nya’aŋimɔr na’asi.

       Na’asi wusa yitnɛ fυn na mɔr zuor ka li yinɛ fυ bɔɔdim ni. Na’asi, li nar ka asɛɛmɛŋ nɛ girima bɛ li ni. Nyɔɔg zɔɔb anɛ wuu nidi na seidi o mɛŋ ka kɛ ka o taaba yɛla pak o. nɛ’ɛnam wusa yitnɛ sunfin, ka sυŋir linɛ bɛ li ni nieednɛ pa’an nyain. Fυn na zɔt nidib nyɔɔg anɛ Wina’am nɔzi’elυg: “Niŋim bam wυυ fυn bɔɔd ye ba niŋif si’em la” Luke 6:31.

Taaba nyɔɔg zɔɔb na nyaŋian na’ana tisi ti, ti ya’a siaki dɔl wwυυ ti kpɛɛmnam la da kuosi ba nyɔvυr paalυ si’em la. Ba bɛlim la anɛ zanbinɛ n tisi ti.

    Wina’am mɛŋ na’am la na sυŋiti ka ti nyaŋitum on bɔɔd si’el la, bɔzugɔ li anɛ sida ye nyɔɔg zɔɔb kennɛ nɛ Wina’am yɛlsυm: Hilaire Belloc yɛl ye, “… li anɛ tis mam wυυ Wina’am barika la bɛnɛ nyɔɔg zɔɔb ni nɛ.”

Nimbanɛ nar ye ti zɔɔba nyɔɔgɔ? Wina’am nɔzi’elυg la ye, nɔŋimi fu tiraan wυυ fu mɛŋ nɛ, nɛ’ aan li wusa: Ala mɛn ka li nar ye ti nɔŋilim ae.

Ba’abiis nɛ mabiis na’asi yɛla

  Zug yinnɛ

Yin bɛlim yɛla

Di nar ye ti pυ’υsi ti du’adib barika hali nɛ ban maal si’eli tisi ti la. Bilimin sa ka ti ma gɔsi ti kena paae zina. Onɛ suudi ti, ti’ebi ti, ka diisidi ti ka gɔsi tis aŋkanɛ wusa ka ti ka’ laafi, o na zin’in nɛ ti yυŋυŋla wusa n ken nie bɛog. Ti namisυg, ti tɛn’ɛsυg nɛ ti zabir mɛn da anɛ o din.

      Da tami fu du’adib yɛla. Ba mukudnɛ ba mɛŋ tummid lin yi Ateni ti paae Asibid nɛ yuma wusa lin na kɛ ka ba nyaŋipaam fuud, diib, ligidi nɛ linɛ kpɛlim wusa n tisi ti. La’abanɛ kɛ ka fu sunf malis. Likanɛ ka ba tum paam la ka ba mɔri yɔaad bυgυm sama, da’ad ku’om ka sɛɛnd ta’ada, kɛ ka walis n nwɛ’ɛdi tisidi ya ka gɔsidi ya saŋa wusa.

Fυ ba’abiis nɛ fυ mabiis anɛ banɛ nɔŋif ka bɛnɛf saŋa wusa. Fυn nɛ ban anɛ saam nɛ ma yiine ka mɛ la’asi bi’ nɛ taab yir yinne ni.

    Li anɛ sida ka an tilas ye ya mɔr na’asi, n tisi ya yidim ka kɛ ka girima nɛ sumalisim bɛ yin la saŋa wusa. Karim ka tɛn’ɛs suŋa kati wa’ae pian’abanɛ dig teŋir nwa.  

Karimim ka tɛn’ɛs yɛlbama yɛla

1.    Fυ du’adib nar ye fυ nɔŋiba, tisa girima ka mɛ siaki ba nɔɔr. maalim ban ye fυ maal si’el la, ka maali li sυŋa, tɔ’ɔtɔ nɛ sumalisim.        

2.    Sυŋimmɛ fυ yaadau nɛ yaapu’a ka bɛnɛ ba nɛ pυpielim saŋa wusa.

3.    Da an dasυŋsɔba; pυdigim piininam linɛ ka fυ mɔr n tis fυ ba’abiis nɛ fυ mabiis.

4.    Da nɔki fυ ba’abiis nɛ fυ mabiis la’adnam ka pυ sɔs suorɛ. Fυ ya’a pɛŋ si’el, fυn gɔsimi li sυŋa ka lɛbisi li sυŋa.

5.    Yin ya’a bɛ ka mɔr zaba, nɔŋgbanwan’ar, nintu’usim, sunsunya dim, nɛ linɛ nami bɛ wusa, sumalisim kυ bɛ yin kan nii.

6.    Fυ ya’a maal sɔ’ dinɛ pυ nara, yɛlim ye, “gafara,” ka sɔ’ mɛ ya’a maalif si’el ka ye “gafara”, fυn siakim ka kɛɛ o daana taali n bas ka ya lɛm lieb zuad ya’as.

7.    Fυ du’adib ya’a ye “duom ka bɛog nieya,” bɛɛ “kpɛn’ɛm digin ka yυŋυŋsɔb ya” fυn da kɛ ka ba yɛti li yɛla ya’asa.

8.    Fυ ya’a duoe gbɛɛmin pυŋυsimi fυ yidim nɛ sumalisim. “Awin, nɛ fυ beogυn”, “M ma baayi baayi”, Atenii, kem ka lɛb sυŋa na” Akυgri ka fυ paam dasisir sυŋ”. “Mpoaka, nɛ fυ sumalisim du’am dabisir” M saamaa, ka fυ gbis sυŋa nɛ banɛ kpɛlim wusa.

9.    Sɔ’ ya’a pian’a si’el ka fυ pυ wum, yɛlim ye: “m bɛlimnɛ fυ ye bɔɔ” ka da yɛt ye, “bɔ?”. Sɔ’ ya’a zi’e fυ tuon ka fυ bɔɔdi gaad, yɛlim ye “gafara ka n gaad, nɛ’ɛnam ɛnti naamidnɛ saŋakanɛ ka sɔ’ puugi fυ tuon bɛɛ gɔsid T.V ka fυ bɔɔdi gaa.

10.  Kɛl ka m bɛlimnɛ nɛ m pυŋυsi ya bɛ fυ nɔɔrin saŋa wusa, pian’abama nam mɛ tun’e pa’al ye fυ anɛ biribiŋ bɛɛ bipυŋkanɛ mɔr na’asi, “m bɛlimnɛ, n na paam kulikli bi’elaa?” “M an sυŋa, m pυŋυsi ya.

11.  Li anɛ bɛ’ɛd nɛ fυn na kɛlisid nidib pian’ad, n zi’e kpi’e nɛ ba dim aka yɔɔgi fυ fɔɔn bɛɛ fυ walis bɛɛ T.V. m maan tυkpiidυg saŋkanɛ ka nidib sɔnsid.

12.  Ya’a ka’ onɛ an yalim ma’aanɛ, li anɛ bɛ’ɛd nɛ fυn na di’e gbaυŋυ karimid ka ka’ fυ dinnɛ.

13.  Saam ya’a ke’e ya yinna, fυn takimɛ ba la’ad n kpɛn’ digil ka ba ya’a ti kun fυn nɔkim tisi ba. Saam ya’a kena tisimi ba kυk, ka ba ya’a ti kun, fυn yɔ’ɔgim kɔlυŋla tisi ba ka ba gaad. Ka saan la ya’a aan o kɔn’, bielimi o n keŋ paae zin’ikanɛ ka o ye o nɔk lɔr.

14.  Basim kυk banɛ an sυm la tisi fυ kpɛɛmnam nɛ banɛ an saam.

15.  Di anɛ bɛ’ɛd nɛ fυn na gɔsid T.V. ka zin’inɛ lusi fυ taaba.

16.  Fυ du’adib mɔr sυor kanɛ ka ba na yɔ’ɔg T.V. kanɛ ka ba bɔɔd nɛ sɔnsυg dinɛ ka ba maanɛ li ni. Ba kυ kpɛn basi fυ sυor si’el wusa nii.

17.  Di anɛ bɛ’ɛd nɛ fυn nɔk saam bɛɛ yυŋυsυm dɔɔg ka li kilimi fυ di’ema gɔɔgɔ. Nwɛnɛ, tυkpiidυg, yummid laŋ laŋ, vɔɔlυg, nwɛ’ɛd kɔlυs, vuud kυkisi giligid, nɛ’ɛnam wusa anɛ sunpɛɛn ka pυ nar ye ti maali li baa bi’ela. Sigim ka dυŋ tɔ’ɔtɔ. Ya’akim nɔbir yinnɛ lin nar si’em. Biegim ka tis sυor saŋkanɛ wusa ka nidib bɔɔdi gaad.

18.  Sυgim ka fυ yin la an nyain ka vɛnl. Sυgim nɛ fυ pυυg nyain nɛ sumalisim.

Zυg Ayi’

               

Diib zin’igin

Ti pυ vυe nɛ diib yɛla ma’aanɛ, amaa ti ditnɛ ka vυe. bυnkɔnbid nɛ niimis ditnɛ ban dit si’em. Bυnkɔnid nɛ niimis mɔr ban dɔl sυosi’a n dit. Naaf suunidnɛ n dit,; niiŋ kuodnɛ diib; kukur tuudnɛ maan tυkpiidυg n dit; ka baas nɛ amusnam mɛ dit dasυŋdiib.

      Amaa nidib ka’ wwυυ bυnkɔnbidɛ. Ba mɔr pυtɛn’ɛr nɛ ya’am gɔnlυŋdinɛ gat bυnkɔnbid nɛ niimis. Dinzugɔ, diib zin’igin saŋa mɔr wada n tis ninsaal, wadbama anɛ diib zin’igin wad aka di nar ye dasam bɛɛ pυŋasada banɛ mɔr girima dɔli di.

Karimim nannanna

1.    Da kɛ ka saŋa twυυgi fυ diib saŋaa. Ba ya’a zi’el diib ka fυ kena, gυr ka sɔ’ wusa la’as na ka ya nyaan siŋidi’. Fυ pυ paae tɔ’ɔ naa, yɛlim ye fυn keya. Ya ya’a ye ya siŋ diib bɛɛ ya ya’a ti dii naae, pυŋυsimin Wina’am barika.

2.    Fυn na zi’e gυr diib la, da pa’anɛ fυ nu’us tɛɛbul la zugɔ. Nimbanɛ mɔr girima pυ di’emid nɛ sυŋυgɔ, diisυŋbɛɛ mɔri diti maan tυkpiidυgɔ.

3.    Diib saŋa nar ye fυ zin’in saapi.

4.    Nɔkim diib zin’igin ankita la pa’ali fυ nɔba zυg da nɔki di pa’an tɛɛbul la zugɔ, ya’a ka’ fυ bɔɔdi ɛɛns nɛ nɔɔr bɛɛ nu’usɛ.

5.    Dimmi fυ diib la sυŋa nɛ baanlimm.

6.    Gbɛn’ɛsim diib la bibiel n dit, ka di baanlim da kɛ ka nidib nye fυn dit si’em. Da dit ka pian’ada ya’a ka’ fυn na vɔl diib la naae.

7.    Fυ du’adib bɛɛ fυ pa’anib na pa’alif fυn na zanl sυŋυg bɛɛ diisima si’em diib saŋa. fυ ya’a pυ mɔri ba dita fυn digilimi ba.

8.    Ba pυ mɔr sυŋυgυ n gbi’ɛd diibi n niŋid nɔɔrinɛ.

9.    diib bɛɛ bunnuuda ya’a tul fυn zi’elim ka di ma’ae. Tii ya’a tul fυn tun’e niŋ milik. Di pυ nar ka fυ pɛbis diib bɛɛ bunnuuda.

10.  Da liien zɛn’ɛd m maan tυkpiidυgɔ, fυ ya’a bɔɔdnɛ ye fυ fɛ’ɛs laa la, da kɛ ka laa la li’eli fυυ. fυ mɛ tun’e liel zɛn’ɛd la diisυŋla kpikpɛmis la ni ka ka’ di nɔɔrin laa.

11.   Ba ya’a tisif paanυ nɛ zɛn’ɛd, fυn furisim ka gbɛn’ɛsid paanυ la bibi’el ɔnbid ka da nɔki lɔbi basɛ.

12.  Li nar ka ba nwaas paano bibi’el ka naan ka dinɛ nwaas bibi’ela yυŋυn tun’e niŋ kpaam niŋili ni.

13.  Da nɔk paano bɛɛ bisikɛti n miilisi lɔs tii nii.

14.  fυ ya’a ye fυ yis kugir bɛɛ ziŋ kɔbir bɛɛ liki fυ nyin, nɔkim diisυŋ, bɛɛ tɛɛbul la ankif la n lik. Maalimi di tɔ’ɔ ka da kɛ ka di an tυkpiidυgυ tisi fυ taaba.

15.  Di anɛ yalimis nɛ fυn na ba’aŋinɔk si’el diib saŋa ka pυ yɛl onɛ zi’e kpi’e ye o nɔkim tisifɔ. Fυ tun’e yɛl ye, “m bɛlimnɛ n bɔɔdnɛ sigir.”

16.  sυŋim banɛ kpi’enif ka bɔɔd sυŋir. Fυ ya’a ye fυ nɔk kɔbi tis sɔ’, fɛndigim gban’asug la baba tis onɛ bɔɔd la.

17.  Li anɛ wada kanɛ dig ye fυ pian’a nɛ nimbanɛ kpi’enif ma’aa. Li pυ mɔr girima nɛ fυn na ba’aŋipian’ad nɛ niŋkanɛ lalli fυ saa.

18.  Fυ ya’a dii naae ka sieba naam pυ naae fυn sɔsim sυor ka naan duoe.

zυg atan’

nyain maalυg nɛ fuud yɛɛb

Fυ ya’a gbɛɛndi fυ kɔn’, fυ dian’ed yɛla kυ mɔr daυŋυ tis sɔ’ɔ. Amaa fυn nɛ nidibi la’asi bɛ la zυg, ka dasam nɛ pυŋasada banɛ mɔr na’asi pυ sum ka fυ pɔ’ɔgi fυ mɛŋ nɛ’ɛnam nii. Dinɛ lɛm pɛ’ɛs, fυ laafi yɛla zug, li pakiya ye fυ da basi fυ mɛŋa.

Dinɛ lɛm paas anɛ ye, ti niŋgbiŋ la anɛ Wina’am yir, ka fυ ya’a ma’ae Wina’am sunf, fυ saa na di sumalisim arezana ni. Dinzugɔɔ, di nar ye fυ kɛ ka fυ niŋ an nyain saŋa wusa.

Gɔsim pian’abama

1.    suum saŋa wusa

2.    Fυ ya’a ɛɛnti sυυd bɛogυn wusa, sɔndigimmɛ fυ niŋgɔɔnr nɛ tυba nyain.

3.    Kɛl ka fυ nu’us kpɛlim an nyain. Fυ ya’a ye fυ di piemi fυ nu’us nyain ka fυ mɛ ya’a keŋinyɛ’ ka lɛbna fυn pie fυ nu’us. Piemi fυ nu’us nɛ kibu amaa da sa’ami lii.

4.    Sɛɛlimɛ fυ nυŋυɛɛns saŋa kanɛ nar. Nɔkim dinɛ ka ba mɔr sɛɛligid nu’uɛɛns la sɛɛligi fυ nu’uɛɛns saŋa wusa. Da kɛ ka dian’ad kpɛlimi fυ nu’uɛɛns la nii.

5.    Yisimii fυ zug di nar si’em ka saansi fυ zug n maali li ka li vɛnl. saasimi fυ zug bɛkeung wusa nɛ saŋa dinɛ nar. Da saasid fυ zug nidibinɛ.

6.    Mɔr aŋkita kanɛ an nyain n mɔri li duusidi fυ mɛŋ saŋkanɛ nar.

Suub zin’igin

“M bɛlimɛ tɛnr dina ka da tammi lii.”

   Da bas sυυsυg la ka di madig ku’om ka mɛ da bas kibu la ku’ominɛ.

     Di pυ nar ka ti maal wala baa bi’ela; di mɛ pυ nar ye ti nɔk bɔriba digil teŋinɛ.

    Da kɛ ka ti nɔk suub zin’ig la ka li lieb tinam ma’aa dinnɛ, baŋim ye nidib mɛ bɛ gυr ye ba kpɛn’ su.