Pu'a laafi yɛla

                                             Aɛn ma kanɛ mⴢr laafi

Gbauŋ kaŋa ye li sʋŋif nɛ ka fʋ gⴢsi fʋ mɛŋi zaŋi kennɛ fʋ pʋʋg tʋkir nɛ fʋ sa’ar nɛ fʋ du’amin nɛ fʋ du’am la nya’aŋ. Pu’apʋʋgʋ na mⴢr o mɛŋ si’am. Pu’apʋʋg sʋm ka o mⴢr laafi ka dit disʋma, ka o yidim nɛ o zuanam nɛ o teŋdim wʋsa nⴢŋ o. Pu’ab bɛdegʋ ɛɛnti mⴢr laafi sʋ’ʋŋa ba pʋʋg mⴢrimin ka ba du’am saŋa li pʋ tⴢiya, amaa sieba tun’e mⴢr yɛla ka ba ya’a pʋ gⴢs sʋ’ʋŋa, li tun’e ta’as kum.

Linɛ pa’al ye fʋ mⴢr pʋʋg                    

• Fʋ ya’a pʋ nyɛ fʋ pierɛ

• Ka fʋ bin’isa fʋʋsim ka nyɛligid

• Ka fʋ kʋkⴢya zⴢt bɛɛ fʋ tiind

• Ka fʋ tʋn’usid nintⴢⴢnd tu’ombi’el tu’ombi’el

• Ka niŋgbina gɛɛnd tⴢ’ⴢtⴢ

Pu’apʋʋgʋ na bɛ nɛ laafi

Fʋ ya’a mⴢri fʋ mɛŋ sʋ’ʋŋa, fʋ du’am kʋ tⴢiya ka fʋ biig la mɛ na mⴢr laafi.

Pu’a wʋsa sʋm ka:

O keŋ sibiti o ya’a ti baŋ ye o mⴢr pʋʋg wʋʋ nwadis atan’ saŋa, ka dinɛ na kɛ ka biig la mⴢr laafi ka na gu’ ba ban’ayⴢd pʋʋgin

Kem sibiti ban na ye fʋ kem sansi’a wʋsa, amaa da kɛ ka fʋ sibiti ken pⴢ’ⴢg anaasi fʋ pʋʋg la saŋa.

Kʋnsim gu’ dɛŋ kanɛ ka ba buon ye tetanus la. Dim disʋma woo: ni’im nɛ zimi nɛ bɛŋa nɛ tiwala nɛ zɛnvaand.

Pʋʋg nɛ biig mu’asʋg saŋa,dim diib buudi atan’ nwa.

                                  Foto

Sʋʋm nⴢⴢr ayi daar wʋsa ka mɛ yɛɛd fʋ fubanɛ an n an nyain. Kem sibiti ti’ebi fʋ mɛŋ fʋ ya’a ti nyɛ ka kuosi’a yiti fʋ tuon ka li mɛ pʋ sʋmmɛ li an ala bɛɛ fʋ tuonnɛ na mⴢr fɛn’ɛd.     

 Li ya’a anɛ fʋ sid bɛɛ fʋ sabua mⴢr pu’aban’a.

Da vⴢn tiim yⴢⴢg yⴢⴢgⴢ, kɛl ka laafi tʋmtʋm onɛ mi’ fʋ pʋʋg la yɛla la pa’al tikanɛ nar ye fʋ vⴢl.

Da nuud dankpi’ema bɛɛ taba lɛmisʋg li nuubⴢ, nɛ’ŋanam tun’oe kɛ ka biig la pu’alim bɛɛ li daam o zupʋt

Tʋm ninwisigir tʋʋma woo: ken bɛɛ tʋʋmbanɛ na kpɛmisi fʋ niŋgbina.

                                   Foto

Ittʋŋ kanɛ na kpɛmisi fʋ niŋgbina fʋ pʋʋg nɛ fʋ du’am saŋa fʋ tun’oe niŋ

Amaa da niŋ dinɛ na tisi fʋ dum dɛŋa, woo:

Sidib bɛɛ dⴢllimtaa na sʋŋid pu’apʋʋs si’em:

Fʋ na pa’ali fʋ dⴢllimtaa ye fʋ mⴢr o nyⴢⴢg anɛ: fʋ na sʋŋid o nɛ yir tʋʋma bɛɛ fʋ nyɛ sⴢ’ ka o sʋŋid o.

                                   Foto

O tisim o ligidi ka oken sibiti

Bielim o keŋ sibiti la ni

Tisim o diib ka kɛt ka o dit

Tisim o fʋbanɛ ka o bⴢⴢd

Pian’am o nɛ kʋkⴢbʋgʋsim ka mⴢr suguru nɛ o

Kɛl ka o baŋ ye fʋ nⴢŋ o

Da muk oo, la’asim nɛ o nɛ sankanɛ ka o bⴢⴢd

Pu’apʋʋsi mⴢr yɛlsieba

 

Pu’a ya’a mⴢr pʋʋgⴢⴢ o niŋgbina tiakid nɛ ka li na ta’as yɛlbama:

Ka o kʋkⴢya zⴢt ka o bⴢⴢd tiinb

Ka o susʋnya kanbid

Ka o kʋkⴢr kʋdigid ka o nyⴢ’ⴢg pisid

Pu’apʋʋg wʋsa tuon nay it ku’opielig

Amaa li ya’a ti yit bɛdigʋ bɛɛ o tuon la ya’a mun bɛɛ li kanbid bɛɛ li nyuusid bɛɛ ku’om la ya’a gɛndig nɛ ziim, li tun’oe daam o pu’alim. Li ya’a aan ala on nyɛm laafi tʋmtʋm ka o gⴢs o.

Biig la tɛbisim kɛti ka pu’apʋʋg la giinla sɛɛnd

Pʋʋg mⴢrim kɛti ka linɛ ta’asid bin nyɛ’ɛb pʋ tʋm tⴢ’ⴢtⴢ, dinzugⴢ, bin la digilimmɛ ka li yiib tⴢi.

Zɛnma’asa nɛ tiwala diib bɛɛ ku’om nub bɛdigʋ na kɛ ka bin nyɛ’ɛb kʋ tⴢiya.

Pu’apʋʋg la gbinvⴢⴢnr na mⴢd ka mun ka pisid bɛɛ yit ziim. Binkpi’ema kɛti ka nɛ’ɛnam wʋsa maligim paas.

Pu’apʋʋg la nⴢba na zabid bɛɛ fʋʋsim ka li yinɛ o ya’a pʋ dit dikanɛ sʋŋid ka ba buon ye (calcium) la bɛ bɛdigʋ.

Pu’apʋʋg la gʋrʋg na zabid ka li yinɛ biig la nⴢbigid o pʋʋgin la zug.

Pu’apʋʋg la nⴢba fʋʋsimmɛ ka o ya’a nyɛ yɛlbama o ni on nyɛm laafi tʋmtʋm ka o gⴢs o.

                                   Foto

Zanbin banɛ pa’an dɛŋ yɛla pu’apʋʋg san’an anɛ bama:

Pu’apʋʋg ya’a ti yɛt yɛlbama o san’anɛ o baŋim ye li tun’oe ta’as tⴢⴢg bɛdigʋ na. dinzugⴢ o zⴢm tⴢ’ⴢtⴢ nyɛ laafi tʋmtʋm ka o sʋŋ o.

O niŋgbina na sied ka o ka’ paŋa.

Ka o sa’aŋ zabid bɛdigʋ.

Ka ziim yit o yuon

Ka waad na kpɛn’ɛd o.

Ka o nu’us nɛ o nⴢba na fʋʋsim ka o zug nwa’ad ka o nindaa sⴢbid.

Pu’abanɛ mⴢr yɛlbama pʋʋg mⴢrim saŋa:

Pu’abanɛ mⴢr yɛlbama ba pʋʋg ba pʋʋg mⴢrim saŋa. Li tun’oe an dɛŋ bɛdigʋ.

Pu’a kanɛ an digiri galis.

Pu’akanɛ du’a nⴢⴢra anaasi, pu’abama sa’ar yuugid nɛ ka ku’od mɛ yit bɛdigʋ du’am la nya’aŋ:.

Pu’anamɛ tʋʋg yʋʋm pistan’ nɛ anu ka nyaan nⴢk pʋʋg.

Pu’abanɛ pʋ paae yʋʋm pisi tun’oe paam yɛlbama:

Kpisimkpi’ir

Bilɛʋg

Sa’ae yʋʋg tun’oe kɛ ka o du’asʋŋ bɛɛ o dʋ’ʋnsuug bɛɛ o tuon san’am.

O ziim tun’oe pⴢ’ⴢg ka o lieb ban’ad bɛɛ kpi.

Sikir ban’a tun’oe ta’as dɛŋi tis pu’apʋʋg hali nɛ biig la mɛn. biig la tun’oe kpi pʋʋgin la bɛɛ o nⴢbi muk du’asʋŋ la.

Ziim galisʋg tun’oe ta’as:

Zug zabir

Kpisimkpi’ir liig, hali li tun’oe ta’as kum.

Ma banɛ mi’ nyɛ dɛŋi ba du’am pʋʋgin kʋdim.

Pu’abanɛ an tadimnam.

Pu’abanɛ mⴢr liiba.

Sa’ar zanbina

Zanbin bama pa’an ye sa’ar paaya bɛɛ li bⴢⴢd paar. Li tun’oe pʋ maalɛ, li mɛ tun’oe maal sansieba.

Niŋgbina zabit tun’oe pin’il o sa’aŋin yiiga ka o pʋʋg duosid  woo minti piiga bɛɛ pisi wʋsa, hali li tun’oe tʋʋga ala. Sa’ar saŋa ka pʋʋg duosid amɛŋa, li yʋʋgid nɛ ka lɛm mⴢr paŋ.

Zanbin bama sid pa’an ye sa’ar paaya

Ku’osaalʋg kanɛ nay it o tuon na pʋʋg saŋa la linɛ yⴢ’ⴢgid du’asʋŋ la ka ba buon na’asaalim (cervix) la yⴢnɛ nɛ ku’osaalʋg kanɛ kpi’em ka li gu’ biig la du’alʋgʋn la ka si’el da paae o. (cervix) la ya’a pin’in yⴢ’ⴢgirɛ, li yisidi ku’osaal kpi’eŋ la bi’el bi’el ka li gɛndigid nɛ ziim.

Sa’ar ya’a ti bⴢⴢd paar bɛɛ sa’ar saŋa, ku’opielig la yⴢ’

ⴢgnɛ ka ku’okanɛ an yilyil la yit tuon.

Fʋ ya’a na mⴢr o keŋ sibiti, zⴢm tⴢ’ bⴢ lⴢr.  

 

Dɛŋ zanbina sa’ar saŋa

Ku’om tun’oe yit mtuon ka sa’ar nam pʋ paae. Sieba bɛ ka ku’om yiy nwɛnɛ dabismum ka o nyaan sa’ae. Ku’om la ya’a yi wala tʋʋg dabismum ka o nam pʋ sa’ae, baŋim ka yɛl na paae pu’a la nɛ biig la bɛ pʋʋgin la.

Ku’odi na yit ka biig la nam pʋ yii, li yun’oe an yilyil bɛɛ pɛɛligʋ bɛɛ zi-yilisʋg. din wʋsa mⴢr dɛŋ sa’ar pʋʋgin, amaa li ya’a an woo ku’od la anɛ zi-wiʋg, li anɛ ye biig la digisig la nwɛdig nɛ li kⴢn’ ka bas du’asʋŋ la bɛɛ li yⴢ du’asʋŋ la yⴢ’ⴢgir baba la nɛ.

Nɛ’ɛŋa anɛ dɛŋ amɛŋa, zⴢm paae sibiti amɛŋa ka nyɛ fʋ mɛŋ

A sa’ae yuug nwɛnɛ pu’a ya’a sa’ae paae dabisir pʋsʋk bɛɛ li tʋʋga ala  ka o liebid ka sa’ar zanbina la si’el pʋ pa’al ye biig la du’am paaeya, baŋim ka yɛl bɛ.

                                          Foto

Ku’om ya’a yit na nwɛnɛ tiig vanma’asa bɛɛ li anɛ wilim wwilim, lin pa’al nɛ ye dɛŋ tun’oe paae biig la bɛ pʋʋgin la.

Du’am nya’aŋ dɛŋ zanbina

Ku’od yiib: pu’a ya’a du’a naae ka ku’od kpɛn yit ka li tʋʋg dabisir yinne, li yinɛ biig la digisig la daa giŋi li ka li kpɛlim du’asʋgʋn la.

Du’asʋgʋn ban’as zanbina sieba anɛ:

Wieddʋ’ʋnim nɛ waad

San’aŋ zabir

Tuonnɛ na nyuusid

Nɛ’ɛnam anɛ fʋ paae sibiti tⴢ’ ya’a ka’ ala li na yun’oe kʋ pu’a la.

Du’am nya’aŋa, li nar ka fʋ:

Keŋ sibiti dapiinɛ anaasi ni ka li sʋŋ laafi tʋmtʋm la ka o bzŋ linɛ mⴢr fʋ nɛ biig la ka ti’ebi ya.

Nwadig nɛ pʋsʋk pʋʋginɛ fʋ du’am nya’aŋ, lin anɛ bakuai ayuobʋ (6weeks) kem sibiti ka ba gⴢs fʋnɛ biig la wʋsa.

Fʋ niŋgbina lɛbi li zin’igin sʋ’ʋŋa bɛɛ?

                                              Foto

Bu’osʋg kanɛ wʋsa ka fʋ bu’osi zaŋi kennɛ bin’isim mu’asʋg bɛɛ dau nɛ pu’a la’asʋg bɛɛ adu’amak wʋsa lɛbisya.

   Fʋ biig paama agʋ’ʋmmɛŋ pima

Adu’amak

Amⴢdigi paae yʋma ayi bɛɛ atan’ ka nyaan nⴢk pʋʋg la kɛt nɛ ka biig la nɛ o ma wʋsa mⴢr laafi. Fʋn na niŋ si’em nwa:

Kemi adu’amak tʋmtʋm san’an ka o pa’alifi li suoya.

Li anɛ pu’a nɛ o sidi na gaŋ adu’amak suobanɛ ka bana dⴢlis.

                                              Foto

Bin’isim mu’asʋg

Pu’a na mu’as biig bin’isim ma’aa paae nwadia ayuobʋ. Nwadisa ayuobʋ la ya’a gaadɛɛ, biig la na bⴢⴢd disieba paas bin’isir la zug. Bin’isim la na kpɛn tisid ala paae yʋma ayi.

M bɛlimmɛ, dⴢl sa’alʋg banɛ bɛ gbaʋŋ kaŋa ni la ka mⴢr laafi fʋ pʋʋg saŋa ka du’am an yⴢllim ka biig la mɛ mⴢr laafi.