Iankim keŋ kʋ'ʋlʋmin la

Tiisi da nya'ad na'am

Di yinɛ Wikipiidia

Tiisi da nya'ad na'am la anɛ Gbauŋ kanɛ ka ba sɔb ye li sʋŋi nie nidib ya'am, banɛ an kʋsaas nɛ banɛ pian'ad kʋsaal ka ba baŋ tiis nyɔɔd nɛ ba sʋŋiri an si'em. Sɔlʋŋ la pa'an nɛ tiis yɛlsʋm nɛ bam mɔr sʋŋir si'em tisid teŋgbauŋ zugun. Tiis yʋda nɛ ba vaand nɛ ba wila nɛ ba nyada nɛ ba puum nɛ ba wala nɛ ba pa'adi mɔr sʋŋir si'em tisidi ti, hali la'an nɛ ba kisa an si'em nɛ ba fotonam. Gbauŋ kaŋa na nyaŋi sʋŋ sɔ' wʋsa onɛ karimi li. Ti mɔr ti'ir ye onɛ karim gbauŋ nwa naae o na zaŋi li pa'al o biis nɛ o nidib wʋsa.

Kʋdimin la tiis da tun'e pian'ad nɛ ka gɔɔnd; ka ti la'as taaba daar yinne gban'e ye, li nar ye ba mɛ mɔr na'ab ka o guri ba wʋʋ saalib nɛ bʋnkɔnbid banɛ bɛ sian'arini mɔr na'anam si'em la. Ka Atɛ'ɛg bu'os ye, anɔ'ɔnɛ na diisi ti na'am la? Ka sɔ' ye Atɛ'ɛg, ka sɔ' ye Agaan, ka sɔ' ye Ata'aŋ ka li an nɔŋgbanwa'ar nɛ onɛ na diisi ba na'am la. Ka Akʋkparig ye, kɛli vuud ka kɛlisi. Ka ba gu'oe nɔŋgbanwa'ar la ka o bu'osi ba ye, Wina'am da maali ti la, anɔ'ɔnam yɛla ka o da maali ti? Ka tiis la wʋsa gandig ye, saalib yɛla. Ka Akʋkparig ye, ya ya'a mi' nɛ'ɛŋa, bɔ ka ya lɛn nwa'asida? Asaali na bɔbili ti na'am la. Tiis la wʋm ala la, ba kpɛn lɛbisnɛ ye sida, Asaali na bɔbili ti na'am la. Ata'aŋ nɛ Akʋkparig kem saalib na'ayinnɛ yɛl o tinamɛ gban'e si'em ka bɔɔd ye o diis na'abi tisi ti. Ka Ata'aŋ nɛ Akʋkparig  pʋ ki'isɛ ka keŋ, li da naan nɔkini ba nɛ daba anu ka ba nyaan paae, amaa ba nini da mu'oe la zugɔ ba da nɔknɛ daba ayi' paae. Kabirɛ! Kabirɛ!! Ka na'ab bipɔn'ɔsir yina nyɛ ba, ka ba pʋ'ʋs o ka ye bam bɔɔdi na'ab. Ka bipɔn'ɔsir la lɛbi kpɛn' yɛl na'ab ye saam bɛ yiiŋi bɔɔd o. Ka na'ab ye o lɛm yɛli ba ye o kenna. Ka biig la lɛbna yɛli ba ka ba pʋ'ʋs biig la ye tʋma tʋma fa' fʋ mɔnya. Ban gur na'ab la li pʋ yuugɛ ka o yina gaadi zin'in o gbauŋ zug ka ye ba ken ken,  "dɛɛg ye bɛogʋn pʋ sʋʋda ka nuuda." M kɛ ka ba mɔr ku'om na bɛɛ? Naa, na'aba ti na nu, ti yinɛ kateŋ na. Ti teŋ la yʋ'ʋri an Asiak-saam. Ti pʋ baŋ ye fʋ mi' anina bɛɛ fʋ zi'. Ban nam bɛ ani sɔnsid la ka pu'asadir yi nɛ ku'om na tisi ba ka ba nu. Ban nu ku'om la naae la ka yʋ'ʋm pʋ'ʋs na'ab ka na'ab mɛ pʋ'ʋsi ba ka bu'os ye, 'M zɔm bɛɛ m zin'iya?' Naa na'aba, yɛl kae, ti mɔri labsʋŋ na. Ti yinɛ Awʋrʋg na.

Awʋrʋg anɛ tembili bɛ Asiak-saam sʋ'ʋlim. dinɛ ta'asi ti kpɛla na anɛ, ti gɔsnɛ ka tuongat ya'a kae ti kʋ mɔr nɔɔryinnee, Ka nɔɔryinne ya'a ti kae, dataas na nyaŋi ti yinne-yinne naae. Ti mɛ mɔr sʋŋir bɛdegʋ na sʋŋ fʋ nɛ fʋ teŋin dim, fʋ ya'a sʋŋi ti ka ti mɛ mɔr na'ab wʋʋ ti taaba la. Ka na'ab ye, m wʋmya. Ka ya bɔɔdi ye m yis na'abiig ka o guri ya bɛɛ ya bɔɔd ye m bɔbili ya yanam mɛŋi gaŋ sɔ' tisim ka o lɛbi gɔsidi ya? Naa na'aba, diisim tinami gaŋ sɔ' la ka ti mɔr o lɛbi ti teŋin la ka o guri ti. Amaa fʋnɛ kpanbi sʋ'ʋe ti. Faa, yanami bɔɔd si'em la m na maal ala tisi ya. Mam mɛ sʋʋnr malis pamm yanami sadigin an tiis ka mɔr pʋtɛn'ɛsʋŋ la, hali ka la'am mi' ye Asaali an ya zugdaan la, Wina'am na sʋŋi ya ka ya nɔbigi pɛ'ɛl teŋgbauŋ la ka li sʋŋi ti. Ya pʋn dɛŋi fabil kpɛla ye ya teŋ la lalnɛ. Ya tun'e lɛb, amaa kpɛn'ɛmi zakini nu ku'om ka nyɛ paŋi lɛbi kuli. Ka Ata'aŋ nɛ Akʋkparig ye; naa, na'aba, gaafara ka ti duoe fʋ zugin. Suor bɛ, biig na dɔlli ya kpɛn' zakin la. Ban kpɛn' la na'ab pu'abil la tisi ba nɛ zɔm ku'om ka yʋ'ʋm mɔn sa'ab ka dʋg bɛrigis zɛɛndi tisi ba ka ba di naae ka yii kul.

Ata'aŋ nɛ Akʋkparig lɛbi paae ba teŋin la ka daba atan' daar ka ba mɔɔl ka tiis zan'asa la'as na ka ye ba pʋ'ʋsim Ata'aŋ nɛ Akʋkparig ye ba ken ken nɛ ban nyaŋi keŋ ka lɛbna la. Kpɛɛmnam mɔri ba yɛlsim ye ba tʋmmɛ bikanɛ ken ka lɛbid ka ka' bikanɛ kennɛ pa'ada. Ya mɔya hali. Nannanna, labaar an bɔ? Ka Ata'aŋ gaad tuonnɛ yɛli ba ye on nɛ Akʋkparig daa sid paae ka na'ab la di'e ba. Na'ab la di'e ti nɛ nɛ girima, ka ti tis o labaar la ka li malis o bɛdegʋ ka o bu'os ye ti bɔɔd o yis na'abiig yinne tisi ti bɛɛ ti bɔɔdi ti mɛŋa? Ka ti yɛl o ye ti bɔɔd o gaŋi ti tiis la ni ka o guri ti ka on na'ab lɛɛ sʋ'ʋe ti wʋsa. Ka o zi'eli ti dabpiinɛ anaasi ye ti wʋsa yina ka o diis na'abi tisi ti. Ya mɔya ya mɔya, ya maal sʋm tiis la wʋsa.

Dabpiinɛ anaasi la da lunɛ arizumdaar ka tiis la wʋsa yina. Na'anya'adib la da anɛ Atɛ'ɛg nɛ Aduan nɛ Ata'aŋ nɛ Agaan nɛ Apunsig nɛ Akikaŋ nɛ Apoŋguda (na'asaasisibig) nɛ Avuoŋ. Bam pʋ'ʋs na'abi naae la ka na'ab yɛli ba ye ba mɔya. Zina ka m daa zi'eli tisi ya ka ya sid kena la li pa'al ye ya nini mu'oe ya hali. Wina'am ya'a sʋŋɛ, ya sʋnya na ma'ae.  Tɔɔ, nannanna na'anya'adib la an ala? Ka ba lɛbi ye, anii. M niŋ yadda ye ya miilimi ba bɛdegʋ. Li anɛ sida, ti mi' ba amaa ti zi' ban na di na'am la ka tʋm si'eli tisi tii. Faa, zin'idibaa, ya pʋ wʋmmɛ bɛɛ? Li ya'a an man ya'aminɛ, m na yɛl ye na'anya'adib la yi yinne yinne na tu'as ban an si'em nɛ ban na tʋm si'em tisi ti.

Tɛ'ɛs

Tɛ'ɛd

FOTO

Man yʋ'ʋri buon Atɛ'ɛg. Man anɛ pɔi. Dinɛ kɛ la mam bɛnɛ mɔɔgʋn amaa nidib bɛdegʋ mɛ sɛɛd mam ba yaan, ka sieba sɛɛd mam ba wina ni ka iginid man tuon ka kʋʋd nɔɔs man san'an, ka ye man anɛ ba Wina'am. Sɛɛng ya'a ti bɔɔd paarɛ, nidib bɛdegʋ si'ilimmɛ man vanma'asa yɛla. Hali baa man vankpi'emis pʋ kɔ'ɔŋid pu'ab dɔɔgʋnɛ. Man yɛlsu'adir anɛ man malisi nɛ dabinnɛ gaad si'el wʋsa. Fʋ ya'a nyɛ man zɛɛnd nɛ dabin ka maan galim, fʋ na yak sa'anwan. Zambaad nɛ mam mɛ ka' ba yɛlɛ. Man wala an si'em la ba mɔri li nɛ maan daam. Onɛ pʋ mɔr ku'omin'isim ka bɔɔd ye o mɔn sa'abɔ, o sɔb ya'a sadigim paam man wala nwa'ae wʋ'ʋl ku'omini naae, ayei, yɛla naae ya.

Dinɛ nar ye sɔ' wʋsa baŋ anɛ ye, nidib bɛdegʋ bɔɔd ye ba naan aan wʋʋ man an si'em la ka kɔ'ɔŋ, man mɔr saalim la zug. Ka yʋ'ʋm pʋti ba yʋda ye, man yʋ'ʋri an Tɛ'ɛsna'ab. Nɛ'ɛŋa pa'al ye mam pʋn anɛ na'ab, amaa mam bɔɔd ye sɔ' wʋsa siak ye manɛ an ba na'ab tiis wʋsa sʋʋgin.

FOTO

Dɔɔns

Dɔɔnd

Man yʋ'ʋri buon Aduan. Mam mɔr ma'asim bɛdegʋ ka lɛm mɔr diib. Man an si'em la na'anam zabid man yɛla nɛ ka bɔɔd ye ba naan sʋ'ʋgin man ka kɛ talisi bas. Fʋ ya'a bɔɔd ye fʋ baŋ man sʋm an si'em, fʋn kpɛn'ɛm pu'a wʋsa dɔɔgʋn ka mam bɛ ani. Bɔzugɔ sɔ' ya'a ye o dʋg zɛɛnd wʋsa mam bɛ anina. Ya'a ka' ala ba na buon zɛɛnd la ye kpalpʋnwɛug. Kɔ'ɔm saŋa man anɛ disʋŋ hali, ba ɛɛnti nɔk man gɛndig nɛ zɔm maal walisa. Hali ka biis kɛt ka m pʋ nyɛt vʋ'ʋsim nintaŋa. Man lɛn anɛ samɛti ka nidib mɔrimi maannɛ ba dɔɔdi gbɛɛnd. Nid ya'a kpii, ba mɔri man wila maan sɔnduoya ka m vaand la an tisʋ'ʋŋ ka ba maali viligi zi kum la mɔri keŋ yaʋgʋn la mum. Mam bɛ la m tʋʋm sʋma zu'oe ya, amaa bi'ela nwana. Din an si'em la li sʋm ka tiis buudi wʋsa ya'a siakinɛ, ba naan tisin man tiis wʋsa na'am, bɔzugɔ man nar nɛ na'am.

FOTO

Ta'amis

Ta'ama

Man yʋ'ʋri buon Ata'aŋ. Sɔ' wʋsa mi' mam mɔr nyɔɔd si'em. Man wala malisnɛ galis, Kɔ'ɔm ya'a luna manɛ faand saalbiis yak. Fʋ ya'a di man wala galisɛ fʋ na kʋʋl ka gʋ'ʋŋ tʋʋma. Man kpaam malisnɛ galis. Man an si'em la ba ya'a nɔk mam lɔs bittinɛ, man ɛɛnti la' nɛ muaii. Man yɛlkpan yinne anɛ ye diib buudi wʋsa man ya'a kae diib la pʋ malisa. Man anɛ onɛ ka sɔ' ya'a di mam o mɔri sumbʋgʋsʋm. Ba ya'a yis kpaam ka burima la kpɛlim ba zaŋidi li nɛ bas zak ka li maligim paam paŋ. M mɛ lɛn anɛ onɛ ya'a gɛndig tannɛɛ, tammɛɛdib mɛɛd nɛ ka pʋ zɔt dabiem bɔzugɔ, saa pʋ tun'e mam. Biig mɛ ya'a saandaa ba nɔkidi mam pa'adi dʋgi lie o ka li bas. M pa'ad la (nyuumpʋwi'as) mɔr bugum pamm ka mɛ mɔr nyɔ'ɔsi nyaŋidi kat dumis. Pu'a ya'a du'a, ba zaŋidi man wilpɔlli kʋ'ʋgid biig la nyu'ug. Bʋnkɔnbid nɛ niis wʋsa bɛnɛ man san'an daar wʋsa. Man tʋʋma zu'oe ya ka m kʋ nyaŋi kaali naae. Dinzugɔ baŋimi ye na'am la nari nɛ man.

FOTO

Gaans

Ganya

Man anɛ Agaan, man tʋʋma an si'em nwa. Ganya anɛ bʋnwanna ka li diib mɛ malis. Fʋ kɔ'ɔm ya'a zabid ka fʋ paam ganya dii fʋ tam kɔ'ɔm yɛla. Fʋ ya'a di man ka nu ku'om, fʋ na nyɛ paŋ paalig. Kpɛɛmnam nɛ biis wʋsa nɔŋ man wala nɛ galis. Bʋnkɔnbid mɛ pʋ nwied mam gbinninɛ. Bugum ya'a zɛɛlim sɔ', man vanmɛna la ka ba ɔnbidi puusidi li. Ba mɛ ya'a maan kʋʋrɛ, ba nwaadi man willi sɛɛd yituon pu'atanpi kuan'ad ba daam zin'isi'a la. Man an si'em la man tʋʋma zu'oe ya pamm. Dinzugɔ, man ya'a di na'am la man na nyaŋi gɔs teŋ la ka li malis.

FOTO

Punsis

Punsa

Man yʋ'ʋri buon Apunsig. Li ya'a an sida, onɛ paae man san'an na ma'asim anɛ zimm, ka niis nɛ bʋnian'ada wʋsa maannɛ ba tɛɛd man zugin. Bʋnkɔnbid ya'a paae mam ma'asim na, ba pʋ lɛm bɔɔd ye ba gaadɛ. Mam bɛ la nidib nɔŋ man diib nɛ galis. Dinɛ kɛ la mam piedi pʋʋgin dian'ad. Dinɛ lɛm paas la ba mɔr man wala la ya'asi kuan'ad daam ka wʋ'ʋnnɛ mɔn sa'ab: ba ya'a mɔn sa'ab nɛ mam mi'isim la ka fʋ lɛm, asɛɛ ka fʋ bas zɛɛnd la ka di sa'agan'ar. Li kas kas anɛ nɔlɔɔr nwadig la ya'a yina man nyɛti fara. Banɛ lɔɔd nɔɔr wʋsa ya'a keŋ da'an asɛɛ ba ie man zin'ig. Ka biis dʋt saŋa wʋsa pɔn'ɔd mam buud zɔm ka sieba sa'aŋid sa'ab. Man yɛlsʋmmɛ zu'oe si'em la, ziri pʋ ma'ada, man gʋllim nar. Sɔ' wʋsa na maal nɔɔryinne yɛl ye manɛ an ba na'ab din yi nannanna wa'ae. Mam mɛŋ pʋ mɔr bi'esʋgɔ, bɔzugɔ, fʋ ya'a pʋn nyɛ na'am nidaa, ayei, anwa nɛ nwa lɛn kae.

FOTO

Kʋgʋs

Kʋk wal

Man zi'e la, man yʋ'ʋri buon Akʋk. Man wa'ammɛ hali ka lɛm mɔr ma'asim. Mam pauk la anɛ tituom ka lɛn an pʋʋg tiim. Natiŋkpi'eŋ ya'a tɔn sɔ' o kpi'ed la tuo bʋlig ka laafi kena. Li ka' bi'esʋgɔ, man vaand la kɔnbid pʋ nyɛti li nifɔ, li kas kas anɛ niigi. Man su'um ya'a yina ti kʋdigɛ ba mɔri li nɛ maan titabir. Man wila mɔri paŋ hali, dinɛ kɛ ka ba bu'aridi maan yu'ada pin dɔɔd la. Man anɛ onɛ nar nɛ na'am, li gbin anɛ anwa: ya'a anɛ wa'alim yɛla, mam bɛ. Ban'as ti'ebʋg pʋʋginɛ, man lɛm bɛ. Li nar ye sɔ' wʋsa maal nɔɔryinne ka man di'e na'am la bɔzugɔ, mam mɔr yɛlsʋmmi tisid saalib nɛ bʋnkɔnbid wʋsa. Anɔ'ɔn lɛm bɛ na nyaŋi nya'ad nɛ man na'am yɛla?

POŊGUDA (NA'ASAASISIBIG)

[dɛmisim gbɛlima | dɛmisimi din yi zin'isiana]

FOTO

Poŋgudanam/na'asaasisibis

Sisibi

Poŋguda an man yʋ'ʋr, ka m yʋ'ʋr yinne lɛn an na'asaasisibig. Man ya'a kaali m tʋʋmsʋma naae sɔ' wʋsa na bɔɔd ye m an ba na'ab. Mam mɔr si'eli la'asid nidibi m san'an anɛ m wala. Saalbiis nɛ niis nɔŋ man nɛ galis. Ba ya'a la'as na ye ba di man wala la ba pʋ lɛm bɔɔd widigirɛ. Dinɛ gaad wʋsa anɛ man vaand la. Vaand la mɔri ma'asim ka nidib ya'a zin'inɛ ba ɛɛnti tami ba tʋʋma yɛla nɛ. Saalib lɛn kɔɔdi man vaandi dʋgidi sʋʋd nwɛnɛ sɔ' ya'a bɛn'ɛd wieddʋ'ʋnim. Onɛ mɛ mɛ' dɔɔd wʋsa iedi man zin'ig ye o nwa yu'ada pil. Mam biilkpi'emis nɛ m vankʋda la ba mɔri li nɛ tuodi maan bʋmbʋʋda tiim, ka fʋ ya'a nɔki li gɛndigi fʋ bʋmbʋʋda su'a, bʋndita kʋ nyaŋi san'ami li. Tʋʋmsʋma banɛ ka mam mɔr la zugɔ, la'asim niŋi nɔɔryinne zaŋ na'am la tisim. Da mɔri bi'esʋgɔ ka ka man tʋm si'el la pa'al ye m na nyaŋi an ya na'ab ka sɔ'ɔsɔ sʋʋnr kʋ san'am.

FOTO

Vuomis

Vuua

Man zi'e nwa, man yʋ'ʋri buon Avuoŋ. Man yɛlsʋma zu'oya bɔzugɔ man anɛ zɛnkpɛŋ amaa man dʋgibi lɛɛ tɔi, dinɛ kɛ ka mam pʋ bi'igid na'ana'a. Man an si'em anɛ ye samampiid daarɛ, pu'atanp ya'a wa'ae ba saamnam ya' ba mɔri mam tisidi ba saamnam nɛ ba tanp ye ba di'em ka ba na dʋg nɔɔs. Mam malis nɛ ni'im si'em la zug ka samampiid daarɛ,sɔ' pʋ lɛn dʋgid zɛnsi'a buudi ya'asɛ asɛɛ mam ma'aa. Mam bɛ la pu'ab nɛ bʋŋkʋt la nɔŋɛ man hali ka li ka' dinɛ yɛtta. Kʋʋr malʋŋ ya'a bɛ manɛ an zɛnkpɛŋ. Din zaŋ kum daari ti kem paae kʋʋr la naar saŋa wʋsa, manɛ bɛ tuon. Mam bɛ la bʋnkɔnbid mɛ nɔŋ man vaand nɛ. Man sʋ'ʋm ya'a yina ti kʋdigɛ, onɛ ka natiŋkpi'eŋ tɔn o bɛɛ o nu'ugʋ mɔdɛ, ba zaŋidi man su'um la kanbigidi bʋligid. Yɛlsʋm kanɛ ka mam mɔr la zug ka saalib nɛ bʋnkɔnbid dɛɛsid taaba man yin. Mam mi' ye yɛlsida pʋʋginɛɛ, sɔ' wʋsa nar ka o siak ye ba tisim man tiis wʋsa na'am ka m na nyaŋi gɔs teŋgbauŋ la.

Na'anya'adib la yi yinne yinne na tu'as ban an si'em ka mɛ na tʋm si'el ka teŋ la malisi tis sɔ' wʋsa la, ka na'ab la ye faa!,  Ya wʋsa pian'ad la malis hali, amaa ka tʋʋma la gat. Onɛ di'ed na'am la ya'a na tʋm wʋʋ pian'ad la malis si'em la li na an sʋm bɛdegʋ. Zin'idibaa, ti ba'nam da mɔri ba siiliŋ ye, "baa pʋ nyɛt su'oŋ ka ba lɛn su'asid bɛɛ wɛ'ɛsida" Ya wʋsa tʋba wʋmya, ka' ye m lɛn takkɛ, gaŋimi onɛ na nyaŋi tʋm yanami bɔɔd si'el la ka da tɛn'ɛsid ye abʋn anɛ m du'ad bɛɛ m zua bɛɛ o mɔrim bɛɛ o vɛnlim bɛɛ o wa'alim, gɔsimi nɛ onɛ nar. Paŋ la anɛ ya din, gaŋimi onɛ ka ya bɔɔd ye o di na'am la ka tis o. Ka ya dɔl o kul ka winnig lut ka ya zin'ig la mɛ lal hali la. Ban nam bɛ ani tɛn'ɛsid la, fʋn kanɛ karim gbauŋ nwa naae la mɛ tɛn'ɛsim onɛ nar ka da ye m ba' kae ka fʋ ba' saa na bɛ bɛog. Da tam ye ti vʋm malisim yiti tiisin naa, tiis ya'a kae, vʋm kae. Tɛn'ɛsimi di yɛla ka da gbinsɛ.

Kʋsaal Tree Reader Table

Kʋsaal s. Kʋsaal pl. English Latin Uses
Duan Dɔɔns Dawadawa Parkia biglobosa Seeds used in soup, powder from fruits eaten, pod used to make floor-dye. Flowers made into condiment
Ta'aŋ Ta'amis Shea Vitellaria paradoxa Fruits are eaten. The wood and pod are used for fuel and charcoal. Ruminants feed on leaves and bees also sucks the flower juice to prepare honey. The sap is very sticky and can be used to patch leaking bucketsthat are used to draw water.
Gaan Gaans Ebony Diospyros mespiliformis Fruits eaten by children. roots used for medicine. Wood used for hoe-handles and rafters for hen houses
Punsig Punsis Tamarind
Kʋk Kʋgis
Poŋguda/na'asaasisibig Poŋgudanam/na'asaasisibis Neem Azadirachta indica
Vuoŋ Vuomis Red-flower silk cotton Bombax buono ponenze Flower is cooked as soup
Kʋsaal s. Kʋsaal pl. English Latin Uses
Tɛ'ɛg Tɛ'ɛs Baobab Adansonia digitata Fruits are eaten and the bark used for rope. Flour inside the fruits is mixed into porridge. Leaves are cooked into soup. Also important in traditional religion
Guŋ Gumis Silk cotton Ceiba pentandra Cotton used to stuff pillows and light fires, leaves and seeds made into soup.
Ankee apple Blighia sapida The fruit is eaten raw or dried and gound into soup. The leaves are cooked into soup. The pod is burnt to make soap. The leave is used to cover the ear of a dead person.


Kʋsaal Trees

No Name single Name pl. Fruit s. Fruit pl. Eng. Name Latin Name Status Wood Fruit Pod Flower Sap Bark Roots
1 Yuoŋ Yuomis Yuoŋ wal Yuoŋ wala Grewia mollis Wild Yes Yes Yes
2 Atian Atianam Atian wal Atian wala Cashew Anacardium occidentale Cultivated Yes Yes
3 Vuoŋ Vuomis Vuua Vuua Bombooc costatum pellegr Wild&cult. Yes Yes Fodder
4 Mango Mangonam Mango Mango Mango Mangifera indica Wild&cult. Yes Yes Yes
5 Bian'an Bian'ana Bian'anwal Bian'anwala Piliostigma moningii Wild Yes Yes
6 Kʋkparig Kʋkparis Kʋkpar Kʋkpara Barassus acthiopim Wild Yes Yes
7 Tima'asir Tima'asa Wal wala Jatropha curvus physic nut Wild Yes
8 Tɛ'ɛg Tɛ'ɛs Tɛ'ʋg Tɛ'ɛd Baobab Adonsoma digitata Wild&cult. Yes Yes Yes
9 Ba-udig Ba-udis Ba-udi Ba-udi Annona senslensis Wild Yes Yes Yes Yes
10 Kikaŋ kikamis kikam kikama Ficus Gnaphalocarpa Wild Yes Yes
11 Guŋ Gumis Ceiba Petandre Wild&cult. Yes Yes Yes
12 Kansɔɔng Kansi'is Wild&cult. Yes Yes
13 Pɔnsimpɔn'ɔl Pɔnsimpɔn'ɔla Wild Yes Yes
14 Zapguan' Zapgɔn'ɔs Acacia nilotika nar tomentoba Wild&protected Yes Yes Yes
15 Na'aziinr Na'azinya Prosopis Africana Wild Yes
16 Nɛlig Nɛlis Pteroca puserina ceus Wild Yes Yes


No Name single Name pl. Fruit s. Fruit pl. Eng. Name Latin Name Status Wood Fruit Pod Flower Sap Bark Roots
17 Kiig Kiis Kiig Strychunus spinosa kigelia Wild
18 Dalilory Kigelia Aethiopica Wild Yes
19 Suguriŋ Suguris Gardenia lenifolia Wild Yes Yes
20 Siig Siis Anogeissus leiocarpus Wild Yes
21 Wasinwal Wasinwala Loramthus spmistletoe Wild Yes Yes
22 Gbampun'ug Gbampun'us Wild Yes
23 Kikambusig Kikambusis Kikana Kikana Ficus sp Yes
24 Danzuunr Danzunya Sugurgbi'el Sugurgbi'ela Yes
25 Kʋkpalig Kʋkpalis Yes
26 Guan Gɔn'ɔs Yes
27 Li'eŋ Li'emis Li'em Li'ema Yes
28 Kpa'ariŋ Kpa'aris Kpa'ara Yes
29 Bugulag Bugulug Yes
30 Kpisig Kpisis Yes
31 Bʋyaka Bʋyakanam Bʋyakir Bʋyaka Guava Yes


No Name single Name pl. Fruit s. Fruit pl. Eng. Name Latin Name Status Wood Fruit Pod Flower Sap Bark Roots
32 Tabraug Taba Tabbiig Tabbiis Tobacco Yes
33 Zuobguva x x x x Yes
34 Nwamatiig Nwamatiis Nwam Nwama Yes
35 Gɛndzian Gɛndzɛn'ɛs x x Yes
36 Makim Makima Makimwal Makimwala x Yes
37 Nambia Nambies x x x Yes
38 Duan Dɔɔns Dɔɔnd Dɔɔd Yes
39 Ta'aŋ Ta'amis Ta'am Ta'ama Yes
40 Gaan Gaans Ganr Ganya Yes
41 Punsig Punsis Punsir Punsa Yes
42 Kʋk Kʋgʋs Kʋkwal Kʋkwala Yes
43 Sisibig Sisibis Sisibi Sisibi Yes
44 Pupuŋ Pupumis Pupuŋ wal Pupuŋ wala Yes


No Name single Name pl. Fruit s. Fruit pl. Eng. Name Latin Name Status Wood Fruit Pod Flower Sap Bark Roots
45 Aandiŋ Aandis Aandir Aanda Yes
46 Guoŋ Guomis Guonwal Guonwala Yes
47 Na'anɔbig Na'abɔbis Na'anɔba Na'anɔba Yes
48 Kʋpalig Kʋkpalis Kʋkpalnwam Kʋkpalnwama Yes
49 Matinkɔ'ɔn Matinkɔ'ɔn Matinkɔ'wal Matinkɔɔna Yes
50 Yilig Yilis Yes
51 Dazun Dazumis Sisiribid Sisiriba Yes