Iankim keŋ kʋ'ʋlʋmin la

Kwasi Anin-Yeboah

Di yinɛ Wikipedia
Kwasi Anin-Yeboah
human
Sex or gendermale Dɛmisim gbɛlima
Date of birth1963 Dɛmisim gbɛlima
EmployerGhana lɔyanam sakur Dɛmisim gbɛlima
Position heldJustice of the Supreme Court of Ghana Dɛmisim gbɛlima
Educated atUniversity of Ghana, Apam Senior High School Dɛmisim gbɛlima

Kwasi Anin-Yeboah JSC da nyɛ dunia nɛ yʋʋm tusir, kɔbʋs wai nɛ pisnu nɛ atan’, nwadis anu, dabisa pisi’ nɛ anaaasi daar  (born 24 May 1953) ka o anɛ piiyam (judge) Ghana sʋ’ʋlim, one da an piiyamnam kpɛɛm (Chief Justice of Ghana). Yʋʋm tusayi’ nɛ piiga nɛ awai la, naar nwadig la (December 2019), ka Ghana zugraan Nana Addo Dankwa Akufo-Addo da gaŋ Justice Anin-Yeboah ye o an piiyamnam kpɛɛm Ghana sʋ’ʋlim[1].

On pin'il si'em nɛ o sakur yɛla[dɛmisim gbɛlima | dɛmisimi din yi zin'isiana]

Anin Yeboah tɛŋ dʋadʋg anɛ Toase linɛ bɛ Ashanti Region, Ghana sʋ’ʋlim, yʋʋm tusir, kɔbʋs wai nɛ pisnu nɛ atan’, nwadis anu, dabisa pisi’ nɛ anaaasi daar  (24 May 1953).[2] O da pin’il sakur kɛnnɛ Amaniampong Secondary SchoolApam Secondary School lin da yi yʋʋm tusir, kɔbʋs wai nɛ pisyuobʋ nɛ anii kɛŋ paae yʋʋm tusir, kɔbʋs wai nɛ pisyɔpɔi ne ayuobʋ la ni (1968 to 1976)[3]. O da tɔlisi kɛŋ University of Ghana ka lin nya’aŋ ka o kɛŋ wada zamisʋg sakur kanɛ an Ghana School of Law, naae lin yʋʋm tusir, kɔbʋs wai nɛ pisnii nɛ yinne la (1981).[4]

Wada tʋʋma.[dɛmisim gbɛlima | dɛmisimi din yi zin'isiana]

On da naae wada zamisʋg sakur la, o da an Assistant state Attorney bɛ Attorney General tʋʋma nii bɛ Koforidua sʋ’ʋlim.[5] O da kɛŋ tuoni anɛ onɛ paas Koforidua kɔɔtɔ tʋʋma linɛ an Afisem Chambers.[6] Lin nya’aŋ ka ba da gaŋ o ye o an Eastern Region kɔɔtɔ tʋmtʋmnib kpɛɛm.[6]

O da tʋm kɔɔtɔ tʋʋma linɛ an Justice of the High Court lin da yi yʋʋm tusayi’ nɛ ayi’ kɛŋ paae yʋʋm tusayi’ nɛ atan’ (2002 to 2003) nɛ kɔɔtɔ kanɛ buon Court of Appeal lin yi yʋʋm tusayi’ nɛ atan’ kɛŋ paae yʋʋm tusayi’ nɛ anii (2003 to 2008) Ghana sʋ’ʋlim. [7]Justice Anin Yeboah da nɔk ya’am kanɛ da o mɔr wada pʋʋgin la paae nɔba diema dim sa’an, o tɛŋin, bozugo o da an ba tuongat tɛŋkpɛmisin nɛ Ghana wʋsa ni, o da an banɛ tɛɛgid nɔba diema dim tʋba linɛe an Disciplinary Committee tis nɛ Eastern Region Football Association (FA) nɛ Appeal Committee bɛnɛ Ghana Football Association lin da yi yʋʋm tusayi’ nɛ anaasi kɛŋ paae tusayi’ nɛ anii (2004 to 2008).[4][6][8] [9] [10] Nannanna onɛ an chairman of the Legal Aid Board nɛ Chairman of the Disciplinary Committee of The General Legal Council of Ghana. President John Kufuor da gaŋ Anin-Yeboah ye o kɛŋ kɔɔtɔ kanɛ gat kɔɔtɔnam wʋsa ka ti buon Supreme Court of Ghana  nɛ yʋʋm tusayi’ nɛ anii, nwadis ayuobu la ni (June 2008). Justice Anin Yeboah anɛ one paas anaasi piiyam banɛ tʋm kɔɔtɔ kanɛ gat kɔɔtɔ nam wʋsa Ghana sʋ’ʋlim la ka li yʋʋgi gaadi ba taaba.[8][11]

Chief justice gaŋir[dɛmisim gbɛlima | dɛmisimi din yi zin'isiana]

Yʋʋm tusayi’ nɛ piiga nɛ awai, naar nwadig la ni (December 2019), zugraan Nana Addo Dankwa Akufo-Addo da gaŋ Justice Anin-Yeboah ye o die Sophia Akuffo nobir an piiyam nam kpɛɛm bɛ Supreme Court of Ghana.[12][13] [14] Saŋkanɛ ka ba daa vɛn’ɛsid ye ba gɔs ye o na nyaŋi tʋm tʋʋma la bɛɛ o kʋ nyaŋ bɛ la, onɛ an Executive Director for the Alliance for Social Equity and Public Accountability (ASEPA), Mensah Thompson da pʋ siakɛ, o da bɔɔd ye Ghana wada maanib gʋ’ʋm Justice Anin Yeboah vɛn’ɛsʋg nwa’ ka lʋgʋr kanɛ buon CHRAJ la nyaŋi naae ba vɛn’ɛsʋg o yelaa naae.[15] Mr. Mensah da yɛl ye Justice Anin Yeboah bʋ pa’al o mɔrim nɛ o tʋʋma bɛn wɛnne wada nii bɔɔd siem la.[16] [17][18] CHRAJ dimi da vɛn’ɛs o ka gba’ae gba’a si’a nwa, kati waae Mr. Mensah yel ye o bu pa’al o mɔrim bɛnne zɛm siem la.

Vɛɛnsʋg labaar[dɛmisim gbɛlima | dɛmisimi din yi zin'isiana]

O vɛɛnsʋg la da naae la, CHRAJ dim da gɔs ka o da dɔl Ghana wada pʋʋgin, wada kɔbʋsyi’ nɛ pisnii nɛ ayuobʋ (article 286), da tʋas o mɔrim wʋsa tis nɛ auditor general.[19]

Gban'ar[dɛmisim gbɛlima | dɛmisimi din yi zin'isiana]

Ban daa vɛɛns o naae ka baŋ ye o tʋas o mɔrim wʋsa la ka ba lɛɛ da mak nɛ yɛl o ye o bʋ tʋ'as la, ka mɛ da baŋ ye o mɔr mi’ilim kan ka o na nyaŋi tʋm tʋʋmkan la, onɛ an vɛɛnsig kpɛɛm la na gban'e bɔ bɔ, on baŋ vɛɛsig la nyɔɔdi an siem la?[19]

Ba da gban'e ye on sadigim dɔl wada  kɔbʋsyi’ nɛ pisnii nɛ ayuobʋ (article 286), lin nar ye ba maal siel saŋkan anɛ ba bas dau la suor bozugo linɛ ka ba pia’an ziil o la bu mɔr ziesim ka mɛ anɛ ziri. Linzug ka ba da bas o ka o kul..[19]

Akuffo-Addo da nwɛ’ suora nɛ the Council of State ka gaŋ Anin Yeboah wɛnnɛ Ghana wada linɛ an Constitution of Ghana siak siem la, ye o an piiyam nam kpɛɛm Ghana sʋ’ʋlim dɔlis wada maanib Parliament of Ghana da vɛn’ɛs o yʋʋm tusayi’ nɛ piiga nɛ awai, naar nwadig la ni (December 2019).  Li da an wʋʋ yʋʋm piiga nɛ ayi ka o an dau nyaan kilim Ghana piiyamnam kpɛɛm[7].

Justice Anin Yeboah da an one paas piiga nɛ anaasi nii die ya’an kan (14th Chief Justice) bɛ Supreme Court of Ghana yʋʋm tusayi’ nɛ pisi, pin’ilig nwadig, daba ayɔpɔii daar la (7 January 2020).[18]

2020 vɔɔtʋg nwa'asʋg[dɛmisim gbɛlima | dɛmisimi din yi zin'isiana]

Kɔɔtɔ tita’ar kanɛ gat kɔɔtɔ nam wʋsa ka ba tuongat da an Chief Justice Kwasi Anin-Yeboah da kat gban'e kanɛ da an ye o kɛ ka ba maligim nya’ yʋʋm tusayi’ nɛ pisi na’am la bas. Nwa’ da yinɛ John Dramani Mahama onɛ mɛ da nya’ad Ghana zugraan na’am tisid na’adɔɔg kanɛ an  NDC la.[20]

John Mahama da bu siak vɔɔtʋg la da naae siem la, bozugo o da yɛl ye on nya’ad na’am la nɛ Nana Akufo-Addo nɛ o taaba ba banɛ kpɛlim anii la wʋsa baa yinne pʋ nyaŋi lɔ’ɔŋ kɔbʋga pʋʋgin pʋsʋk ka mɔr pa’alʋg yinne (50%+1), Ghana wada yel siem ye ba paae siem bɛn ka yaan di’ ya’an la.[21][22][23]

Sʋŋir gbaʋŋ zamisʋg ni[dɛmisim gbɛlima | dɛmisimi din yi zin'isiana]

Linɛ lɛn paas o tʋʋma on an piiyamnam kpɛɛm tis nɛ Supreme Court la anɛ ye o lɛn anɛ pa’anpa’an saŋ sieba (Part-Time) bɛnɛ Ghana School of Law anina ka o pa’an Ghana wada yɛla nɛ nidib bellim an siem.[8] Justice Anin-Yeboah's Legal baŋir paae nɛ on na kat saria dɔlis wada pʋʋgin nɛ nidib bellimin nɛ tʋʋmbɛɛd yɛla nam ni. Ba nwɛ’ɛd o suora wada yɛla ya,tuona ninsabilis tɛnsin wʋsa.[9]

Tʋʋma na'asaateŋ[dɛmisim gbɛlima | dɛmisimi din yi zin'isiana]

FIFA anɛ tɛns bɛdɛgɔ nɔba diema la’asʋg kpɛɛmanam banɛ mɔr diema bedego li yinne an dunia wʋsa nɔba kikiid diema (World up). Li da pin’il nɛ yʋʋm tusir, kɔbʋs wai nɛ anaasi la ni (1904). Li mɔr tɛn’ɛs kɔbʋsyi’ nɛ piiga nɛ yinnɛ (211).[24] Kpɛŋ bama ka o da paam dunia wʋsa la’asʋg nwa ni.

O da anɛ kɔɔtɔ tʋmtʋm tis Adjudicatory chamber of FIFA ka li nya’aŋ ka ba gaŋ o yʋʋm tusayi’ nɛ piiga nɛ ayɔpɔi, nwadis anu la ni (May 2017), ka o an kpɛɛm tis nɛ la’asʋg kanɛ buon Disciplinary Committee linɛ paas pisyuobʋ nɛ ayɔpɔi la (67th) FIFA Congress bɛ Bahrain.[8]

La’asʋg kpɛɛm tisnɛ FIFA Ethics Committee, lʋgʋr kanɛe gɔsid FIFA wada gɛsigir yɛla.

One an la’asʋg kpɛɛm nannanna tis Legal aid board.

Anin Yeboah tʋm tis ninsabilis nɔba diema linɛ an all Confederation of African Footb(CAF).

Yʋʋm tusayi’ nɛ piiga nɛ awai, nwadis awai la ni (September 2019), ba da gaŋ o ye o an CAF/FIFA Reform Implementation Taskforce team tis ninsabilis sʋ’ʋlim nɔba diema.

Tʋʋma naar[dɛmisim gbɛlima | dɛmisimi din yi zin'isiana]

Anin Yeboah officially daa paae o tʋʋma bɛn ka kul ye o vʋ’ʋs nɛ o duam dabisir linɛ an yʋʋm tusayi’ nɛ pisi nɛ atan’, nwadis anu, dabisa pisi’ nɛ anaasi la (24 May 2023). Ghana Bar Association, daa mɔr diema tis o linɛ buon ye ti pʋ’ʋs ya la, zugraan Nana Akufo-Addo daa pian’a o yɛla ye o anɛ ka o tʋʋma saŋa daa mɔr girima tisid banɛ tʋm Ghana wada tʋʋma wʋsa. O nɔɔr pian’ak la nwa; "Chief Justice Anin-Yeboah  anɛ tuongat kanɛ bɛɛ o kɔn’ tis banɛ tʋm wada tʋʋma wʋsa. O zanl wada tʋʋma la nɛ nʋ’ʋsayi’ ka o tʋʋma mɔr na’asi tisid wada tʋmtʋmnib nɛ ti tɛŋ la. Li ka’ ye o tiak nɛ wada maanib la tʋʋma ma’anɛ, amaa on an tuongat la, nyɛ mɛɛb nam bɛdɛgɔ banɛ kati nan zi’ nyɛ wada maanib tʋʋma nii, hali li pin’ilig saŋa saa".[25]

Jones Dotse daa die Anin-Yeboah nɔbir, on daa an kpɛɛm tial o la zug, ye o an kpɛɛm saŋa biela nɛ ban ti gaŋ Gertrude Torkornoo onɛ ka Ghana zugraan gaŋ nannanna nwa, ka wada maanib mɛ vɛɛnsi o ka bas suor ye o na nyaŋi tʋm tʋʋma la. Amaa Ghana zugraan nan bɛnɛ suor ye o tis o paŋ ka o tʋm o tʋʋma.

Gbanvɛɛnsa[dɛmisim gbɛlima | dɛmisimi din yi zin'isiana]

  1. http://www.myjoyonline.com/politics/2019/December-12th/anin-yeboah-nominated-as-next-cj.php
  2. http://staging.odekro.org/hansard/sitting/parliament-house/2008-06-03-10-02-00
  3. http://staging.odekro.org/hansard/sitting/parliament-house/2008-06-03-10-02-00
  4. 4.0 4.1 https://web.archive.org/web/20191212162659/https://www.fifa.com/about-fifa/who-we-are/news/anin-yeboah-gha-2893953
  5. https://www.businessghana.com/
  6. 6.0 6.1 6.2 https://web.archive.org/web/20230425105313/https://www.primenews.com.gh/general-news/profile-of-chief-justice-anin-yeboah.html
  7. 7.0 7.1 https://www.graphic.com.gh/news/general-news/ghana-news-confirmed-president-akufo-addo-forwards-justice-anin-yeboah-s-name-to-parliament-as-next-chief-justice.html
  8. 8.0 8.1 8.2 8.3 https://ghanaolympic.org/?item=8618
  9. 9.0 9.1 https://dailyguidenetwork.com/nana-picks-anin-yeboah-as-chief-justice/
  10. https://www.judicial.gov.gh/index.php/publications/news-publications/js-latest-news/item/392-justice-anin-yeboah-is-14th-chief-justice-of-ghana
  11. https://www.adomonline.com/vetting-of-justice-anin-yeboah-to-be-held-on-monday/
  12. https://citinewsroom.com/2019/12/nana-addo-nominates-anin-yeboah-as-new-chief-justice/
  13. http://www.myjoyonline.com/politics/2019/December-12th/anin-yeboah-nominated-as-next-cj.php
  14. https://www.graphic.com.gh/news/general-news/ghana-news-justice-anin-yeboah-tipped-for-chief-justice.html
  15. https://citinewsroom.com/2019/12/suspend-todays-vetting-of-chief-justice-nominee-asepa-demands/
  16. https://web.archive.org/web/20230426052155/https://www.ghanajustice.com/2020/05/chraj-throws-out-declaration-of-assets-petition-against-chief-justice-anin-yeboah/
  17. https://www.graphic.com.gh/news/politics/chraj-throws-out-declaration-of-assets-petition-against-justice-anin-yeboah.html
  18. 18.0 18.1 http://www.cjca-conf.org/blog/supreme-court-of-ghana-new-chief-justice/
  19. 19.0 19.1 19.2 https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/CHRAJ-dismisses-ASEPA-s-petition-against-CJ-957805
  20. https://citinewsroom.com/2021/03/we-cant-order-re-run-of-2020-polls-supreme-court-dismisses-mahamas-election-petition/
  21. https://www.bbc.com/pidgin/tori-56276323
  22. https://newsghana.com.gh/supreme-court-dismisses-mahamas-election-petition/
  23. https://www.modernghana.com/news/1065584/supreme-court-dismisses-mahamas-2020-election.html
  24. https://www.cnn.com/2016/01/13/world/fifa-fast-facts/index.html
  25. https://citinewsroom.com/2023/05/anin-yeboah-is-an-exceptional-cj-his-conduct-brought-honour-to-judiciary-akufo-addo/